Proces grupowy

Wpływ rówieśników na podejmowanie zachowań ryzykownych przez dzieci i młodzież, zarówno negatywny, jak i pozytywny, jest tym silniejszy, im bliżej dziecku do okresu dojrzewania. W okresie adolescencji grupa rówieśnicza nabiera bowiem szczególnego znaczenia dla młodego człowieka. Stopień wzajemnego zaufania, integracji oraz wypracowanych norm w środowisku rówieśniczym może mieć zatem istotny wpływ zarówno na podejmowanie zachowań ryzykownych, jak i na skuteczność prowadzonych działań profilaktycznych.

Pomoc dzieciom w stworzeniu zgranego zespołu, w którym każde z nich będzie akceptowane i będzie czuło, że ma prawo do niezależnych wyborów, jest dużym wyzwaniem dla każdego specjalisty, w tym również dla osób realizujących działania profilaktyczne. Wiedza na temat zjawisk i cech charakterystycznych dla poszczególnych etapów rozwoju grupy może stać się cennym narzędziem w pracy profilaktycznej.

Zjawisko procesu grupowego

Proces grupowy to określenie używane przez specjalistów do opisu zjawisk zachodzących w trakcie rozwoju grupy, która spotyka się ze sobą przez jakiś czas i składa się z minimum kilku członków. Każda grupa rozwija się w podobny sposób, przechodząc przez te same etapy, które nazywamy fazami rozwoju grupy. Na każdym z nich możemy obserwować pewne powtarzające się wzorce zachowań jej członków, niezależne od ich wieku, pochodzenia, indywidualnych cech czy predyspozycji.

W rozwoju grupy możemy wyróżnić trzy główne fazy:

1. Zależności i orientacji,
2. Kryzysu, konfliktu i buntu.
3. Spójności i współpracy.

W trakcie trwania każdej z nich grupa dysponuje zróżnicowanym potencjałem i ograniczeniami. Oznacza to, że na danym etapie istnienie pewnych zjawisk, zachowań czy trudności związane jest nie tyle z doświadczeniami poszczególnych członków, co z momentem rozwoju grupy.

Poznając poszczególne etapy rozwoju grupy warto pamiętać, że zostały one wyróżnione w sposób umowny, aby ułatwić zrozumienie zachodzących procesów. W rzeczywistości kolejne fazy nie są od siebie ściśle oddzielone, a sam rozwój grupy nie przebiega w sposób liniowy czy uporządkowany. Jednym ze zjawisk, które współistnieją bowiem z rozwojem procesu grupowego jest regresja. Żaden etap rozwoju nie jest też osiągnięty na stałe. Grupa może cofnąć się do wcześniejszej fazy pod wpływem różnych doświadczeń, takich jak: dołączenie/ odejście jednej/ kilku osób, zmiana osoby prowadzącej, zmiana zewnętrznych warunków, trudne doświadczenia w rodzinie/ klasie/ szkole itp.

Umiejętność pracy z procesem grupowym to umiejętność dostrzegania, analizowania i uwzględniania prawidłowości rozwoju grupy w codziennej pracy. Choć nadal nie jest to wiedza powszechnie uwzględniana w procesie edukacji, jest ważnym, a co ważniejsze – pomocnym narzędziem w pracy nauczyciela-profilaktyka. Zespół klasowy podlega bowiem takim samym zasadom i przechodzi te same etapy procesu grupowego, co inne grupy. Znając je, osoby dorosłe mogą mądrze wspierać członków grupy w dążeniu do osiągnięcia wewnętrznej spójności i konstruktywnej współpracy oraz adekwatnie interweniować podczas rozwiązywania pojawiających się problemów.