Działania na poziomie 0 – Wystarczająco dobra relacja z rodzicami

Kocham, czuwam, działam

Kocham – czyli akceptuję, staram się zrozumieć i być blisko.
Czuwam – czyli ustanawiam zasady, ponieważ zależy mi na dziecku i chcę je ochronić.
Działam – czyli podejmuję interwencję, gdy dzieje się coś, co mnie niepokoi.

Kilkunastolatek to dopiero kandydat na dorosłego. Z jednej strony towarzyszy mu ogromna potrzeba, by odseparować się od dorosłych, z drugiej – bardzo potrzebuje rodzicielskiego wsparcia. Rodzice powinni mieć świadomość, że nie tylko im czasem niełatwo jest wytrzymać z „odmienionym” dzieckiem. Ciężko jest przede wszystkim nastolatkowi. Bycie adolescentem to co prawda nie choroba, jednak bez wątpienia jest to czas tyle ważny, co trudny. Kryzys rozwojowy dotyka w tym okresie mniej lub bardziej boleśnie każdego nastolatka.

Wielu rodziców odnosi wrażenie, że ich nastoletnie dziecko ich lekceważy i że ich wpływ na decyzje i postawy przyjmowane przez dziecko znacznie osłabł. Jednak za tym pozornym odrzuceniem kryje się normalna w tym wieku potrzeba konfrontacji, wypróbowywania granic swobody i poszukiwania tożsamości. Choć nierzadko rodzice o tym zapominają, rozwojowa złość i bunt w stosunku do rodziców występuje u dziecka jednocześnie z nieświadomym silnym przekonaniem, że rodzice są najważniejsi na świecie.

Działania: rozmawiaj z dzieckiem, ustal granice i zasady

Komunikacja

Intencje rodzica nie zawsze są dla dziecka czytelne, zwłaszcza w sytuacjach pełnych napięcia, poczucia winy, niepokoju. Rozmawiając z dzieckiem, myślisz Mówię to, bo ją kocham, a Twoje dziecko może myśleć Mówi to, bo chce mi pokazać, że ją zawiodłam lub jestem niedobra. Pamiętaj, że interwencja związana z piciem alkoholu przez Twoje dziecko jest ściśle związana z dotychczasowymi relacjami w rodzinie, nierozwiązanymi konfliktami, oczekiwaniami i nadziejami. Czasami zdarza się, że zaangażowanie się w próbę poradzenia sobie z kryzysową i bolesną dla wszystkich sytuacją stwarza okazję do zastanowienia się, jak ulepszyć wzajemne stosunki w całej rodzinie, poszukać drogi wzmocnienia więzi i zwiększenia satysfakcji z życia dla całej rodziny.

Co jest ważne w komunikacji z nastolatkiem?

• Uwzględnij chwiejność emocjonalną i drażliwość dziecka, nie traktuj jego wybuchów złości jako wrogich aktów skierowanych przeciwko Tobie.
• Staraj się z dzieckiem jak najwięcej rozmawiać, ale nie wymuszaj kontaktu. Pozwól, aby to ono decydowało o czym, kiedy i jak długo rozmawiacie. Nie narzucaj tematów rozmowy, unikaj wywierania presji.
• Zadbaj o czas i miejsce rozmów. Unikaj ich prowadzenia w sytuacji, kiedy jesteś zajęty czymś innym.
• Naucz się rozpoznawać reakcje dziecka: zauważ, jakie tematy, które spośród Twoich zachowań lub wypowiedzi w trakcie rozmowy wpływają na nie zniechęcająco, a które powodują jego zaciekawienie i zaangażowanie.
• Okazuj dziecku empatię i akceptację. Staraj się zrozumieć jego uczucia i odzwierciedlaj je, nawet jeśli sprawy, którymi się przejmuje, wydają Ci się błahe.
• Staraj się przede wszystkim słuchać – bez osądzania, krytykowania czy obwiniania. Pamiętaj, że akceptacja nie musi oznaczać zgody ani aprobaty. Można akceptować to, że dziecko ma odmienne poglądy, bez zgadzania się z nim lub udzielania poparcia jego zachowaniom. Niezwykle ważne w kontakcie z nastolatkiem jest pełne szacunku słuchanie, połączone z pragnieniem zrozumienia punktu widzenia dziecka. Akceptacja daje szansę na podtrzymanie więzi, podczas gdy jej brak (Nie jesteś w porządku, Powinieneś się zmienić) będzie Was od siebie oddalać.
• Unikaj w kontakcie z dzieckiem destrukcyjnych komunikatów, takich jak grożenie, moralizowanie, pouczanie, diagnozowanie, krytyka dziecka jako osoby, karanie. Powstrzymuj się przed takimi reakcjami nawet wobec zachowań dziecka, których zdecydowanie nie akceptujesz. Rozpad więzi zaczyna się między innymi od tego, że dziecko przestaje mówić rodzicowi o sobie z lęku przed karą lub krytyką.

Ustanawianie zasad i konsekwencji

Nastolatki poddawane ciągłej presji swoich rówieśników, potrzebują (choć często nam, dorosłym wydaje się to nieprawdopodobne) konsekwentnego stawiania granic. Jasne określenie zasad i reguł czyni bowiem świat przewidywalnym i – w konsekwencji – bezpiecznym. Zapobiega również eskalacji konfliktów.

Uzasadnienie wyznaczonych granic jest równie ważne, co same ich ustanowienie, ponieważ zwiększa szanse na to, że granica będzie dobrowolnie respektowana przez nastolatka. Dziecko, które rozumie, że zasady są wyrazem troski rodziców o jego bezpieczeństwo, przestrzegając ich rzadziej kieruje się tylko i wyłącznie lękiem przed konsekwencjami.

Jak ustanawiać domowe zasady?

• Ustal jasne zasady życia domowego i konsekwentnie ich przestrzegaj. Zasady te powinny być rozumiane w taki sam sposób przez wszystkich członków rodziny. Jedną z najpoważniejszych przyczyn bezradności wychowawczej jest brak zasad lub ich niejasność, a także brak konsekwencji w ich przestrzeganiu.
• Pamiętaj, że zasady mają sens tylko wtedy, gdy chronią jakieś dobro. Jeżeli dorosły nie potrafi wytłumaczyć celowości danej normy, nie może się spodziewać, że będzie ona przestrzegana przez dziecko. Zrozumienie reguły i uznanie jej za sensowną prowadzi do tego, że jest ona rzadziej łamana. „Instancją” utrudniającą łamanie zasad są bowiem wyrzuty sumienia pojawiające się przy negowaniu reguł uznanych za słuszne.
• Niewyraźnie zakreślona granica zaprasza do jej przekroczenia. Wyznaczanie granic musi być jasne i jednoznaczne. Dziecko musi usłyszeć STOP, zamiast Może tego nie rób.
• Pamiętaj, że ustalenie i przestrzeganie zasad nie powinno oznaczać nadmiernej kontroli. Najlepiej, jeśli zasad jest niewiele, za to są one konsekwentnie przestrzegane, a poza obszarem ich działania autonomia dziecka jest szanowana.
• Konsekwencje nie powinny być traktowane jako bolesna kara, ani wymierzone ze złości, bo wtedy będą odczuwane jako zemsta. Najlepiej, jeśli będziesz potrafił zastosować konsekwencję, ale jednocześnie okażesz dziecku troskę i wsparcie i na to będziesz przede wszystkim kładł nacisk: Złamałeś ustalenie, więc nie wolno Ci w tym tygodniu wychodzić po południu, ale możemy zastanowić się, jak ten czas spędzić razem.
• Egzekwuj konsekwencje bez odstępstw. Nie warto ustalać konsekwencji, których sam nie będziesz miał gotowości lub ochoty realizować.
• Konsekwencja musi spełniać trzy warunki: 1) ma być zapowiedziana, 2) dokuczliwa (dziecko ma poczuć stratę), 3) nie może być upokarzająca, ma bowiem prowadzić do wzbudzenia w dziecku refleksji nad swoim zachowaniem, nie zaś do koncentrowania się na swoich trudnych emocjach.
• Naturalną konsekwencją jest np. odebranie przywilejów. Nastolatek nie musi otrzymywać kieszonkowego, samodzielnie decydować, gdzie i z kim spędza czas wolny, wychodzić na imprezy itp. Może z tego wszystkiego korzystać – jest to bowiem naturalny przywilej wieku – o ile robi to odpowiedzialnie.

Pamiętaj: interwencja to pomoc w sytuacji trudnej, a nie sankcja

Zanim dojdzie do sytuacji trudnej:

• Podtrzymuj z dzieckiem otwartą komunikację. Wprowadź obyczaj rozmawiania o wszystkich ważnych sprawach, zwłaszcza jeżeli są trudne i budzą wiele emocji. Unikaj ukrywania problemów (np. przed innymi członkami rodziny). Pojawienie się problemu powinno powodować naturalną potrzebę spotkania, na którym wszystkich, nawet najmłodszych, pyta się o zdanie.
• Ukształtuj w dziecku przekonanie, że może na Ciebie liczyć i uzyska Twoje wsparcie nawet w takich sytuacjach, gdy jego postępowanie nie będzie Ci się podobało (co nie oznacza, że zgodzisz się na zachowania destrukcyjne).
• Pamiętaj jednak, że wsparcie nie może oznaczać nadmiernej ochrony. Jeśli np. dziecko lekceważyło obowiązki szkolne lub popełniło jakieś wykroczenie, to nie warto usprawiedliwiać go przed szkołą lub chronić przed innymi następstwami. Takim postępowaniem dajesz dziecku komunikat, że może sobie na wiele pozwolić bez ponoszenia konsekwencji.
• Bądź gotów pomagać dziecku, ale pamiętaj, że sensowna i skuteczna pomoc polega na wspieraniu podejmowanych samodzielnie przez dziecko działań, a nie na wyręczaniu go.
• Staraj się utrzymywać stałe i ścisłe porozumienie ze wszystkimi członkami rodziny zajmującymi się dzieckiem i mającymi wpływ na jego zachowanie. Unikaj zwłaszcza wchodzenia z dzieckiem w sojusze przeciw innym członkom rodziny, umożliwiające mu omijanie lub lekceważenie zasad.