Zachowania ryzykowne w ADHD: przyczyny i sposoby radzenia sobie z nimi

W literaturze naukowej przyjmuje się, że zachowania ryzykowne to takie, które nie tylko niosą za sobą zagrożenie dla zdrowia fizycznego i psychicznego, ale najczęściej są także niezgodne z normami społecznymi. W okresie dorastania kojarzymy je zatem z upijaniem się, zażywaniem narkotyków, zachowaniami agresywnymi, przedwczesną aktywnością seksualną, wandalizmem, wagarami, ucieczkami z domu. Czytaj dalej

BlogPaulina Pietrzak

Warto pamiętać, że podejmowanie zachowań ryzykownych przez nastolatków może wynikać z potrzeb rozwojowych – młodzież podejmuje je chcąc m.in. zyskać akceptację rówieśników, poznać swoje możliwości. Istnieje przy tym szereg zachowań, które wiążą się z podejmowaniem ryzyka, ale są akceptowane społecznie, takich jak np. szybka jazda na hulajnodze. Tego rodzaju zachowania, poza tym, że dostarczają silnych bodźców, również mogą prowadzić do negatywnych skutków, w tym m.in. utraty zdrowia.

Skąd się biorą zachowania ryzykowne w ADHD?

ADHD to zaburzenie neuropsychiatryczne dotyczące problemów z koncentracją uwagi, nadpobudliwością psychoruchową oraz impulsywnością. W związku z tym u młodych ludzi z ADHD występuje wyższe prawdopodobieństwo podejmowania zachowań ryzykownych, polegających m.in. na używaniu substancji psychoaktywnych. Wpływają na to cztery kluczowe objawy ADHD: impulsywność, zapotrzebowanie na silne bodźce, niedostrzeganie konsekwencji swoich działań i silna potrzeba akceptacji społecznej.

Impulsywność jest jednym z podstawowych objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jej źródłem są uwarunkowania biologiczne, a dokładnie deficyty w obrębie struktur mózgu odpowiedzialnych za kontrolę zachowania (tzw. funkcje wykonawcze). Przejawiają się one awersją do odraczania gratyfikacji i bardzo ograniczonymi możliwościami wytrzymywania frustracji. To w dużej mierze sprawia, że gdy osoba z ADHD wpadnie na jakiś pomysł, od razu chce go realizować. W przeciwnym wypadku rodzi się w niej trudne do zniesienia napięcie. Młodzieży z ADHD towarzyszy jednocześnie zwiększone zapotrzebowanie na stymulację związane z obniżonym wydzielaniem dopaminy w mózgu, które może np. być doświadczane jako przeciągająca się nuda. Zachowania ryzykowne dostarczają silnych bodźców i stymulują uwalnianie się dopaminy, a tym samym pozwalają się poczuć lepiej. Młodzież z ADHD może mieć również problem z powstrzymaniem się przed nierozważnym zachowaniem z powodu niedostrzegania konsekwencji swoich działań. Nie przewidują bowiem, że skacząc z wysokiego płotu mogą złamać nogę, czy że rzucając szklaną butelką mogą zrobić komuś krzywdę. Zatrzymanie się i autorefleksję w różnych sytuacjach może również utrudniać silna potrzeba zdobycia akceptacji społecznej. Kłopoty z kontrolą zachowania i impulsywność sprawiają, że osoby z ADHD postrzegane są jako niegrzeczne czy trudne, co zwykle wzbudza niechęć otoczenia. W efekcie mogą być gotowe skorzystać z każdej okazji do zdobycia aprobaty grupy bez względu na cenę.

Jak sobie radzić z zachowaniami ryzykownymi w ADHD?

Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Z pewnością kluczowe jest podejmowanie działań profilaktycznych. Należą do nich psychoedukacja, rozwijanie kompetencji wychowawczych rodziców oraz umiejętności psychospołecznych dziecka/nastolatka z ADHD. Praca z dziećmi/młodzieżą polega wówczas na rozwijaniu wiedzy na temat specyfiki ich trudności oraz zwiększaniu umiejętności takich jak: radzenie sobie z emocjami, komunikowanie się, organizowanie nauki.

Praca z rodziną ukierunkowana jest wówczas na wzmacnianie kompetencji wychowawczych rodziców przede wszystkim w obszarze komunikacji, stawiania granic, wspierania dziecka w radzeniu sobie z napięciem, budowania uporządkowanego środowiska rodzinnego, m.in. poprzez dbanie o stały rytm dnia.

Kiedy udać się do specjalisty?

Objawy ADHD u nastolatków, a w tym szczególnie u dziewcząt, mogą być trudniejsze do rozpoznania niż u dzieci, ze względu na mniej widoczną nadruchliwość. Z kolei objawy związane z zaburzeniami koncentracji uwagi, charakterystyczne dla ADHD, łatwo przypisać brakowi motywacji, lenistwu czy typowemu przejawowi dorastania. Jeżeli jednak nastoletnie dziecko często sprawia wrażenie, że nie słucha, ma problemy w koncentracji uwagi, jest rozkojarzone, roztargnione, popełnia w szkole często tzw. głupie błędy, nie doczytuje poleceń do końca, często zapomina o czymś, jest niecierpliwe, impulsywne, a także potrzebuje być w ciągłym ruchu, może to sygnalizować występowanie ADHD.

Kiedy podejrzewamy, że dziecko może mieć ADHD, dobrym pomysłem jest udanie się na konsultację do lekarza psychiatry lub psychologa. Po wstępnym wywiadzie specjalista może skierować dziecko na odpowiednie badania diagnostyczne. Do psychologa powinniśmy się udać po otrzymaniu diagnozy od lekarza psychiatry. Najlepsze efekty przynosi bowiem połączenie leczenia farmakologicznego z psychoedukacją i rozwijaniem kompetencji. Specjalista pracując nad impulsywnością i innymi umiejętnościami psychospołecznymi wzmacnia zasoby dziecka, a tym samym przeciwdziała wystąpieniu zachowań ryzykownych w przyszłości. Warto pamiętać, że skutki takich zachowań odbijają się negatywnie nie tylko na zdrowiu fizycznym, ale mogą także nieść za sobą różne konsekwencje dla zdrowia psychicznego – samotność, poczucie odrzucenia, niską samoocenę.

Strefa rodzica: Przeczytaj również…

  1. Wspieranie rozwoju psychicznego dziecka – cz. III (dzieci w wieku szkolnym)

    Poprzednie dwie części cyklu dotyczyły roli rodziców w prawidłowym rozwoju psychicznym dziecka w okresie ciąży i pierwszych czterech latach (…)

    Strefa rodzica
    Aneta Zdunek
  2. Wspieranie rozwoju psychicznego dziecka – cz. II (pierwsze 4 lata życia)

    Pierwsze lata życia dziecka to najważniejszy czas rozwoju, ponieważ dzieci osiągają wiele ważnych kamieni milowych, czyli nowych, przełomowych (…)

    Strefa rodzica
    Aneta Zdunek
  3. Wspieranie rozwoju psychicznego dziecka - cz. I (okres prenatalny)

    Gdy w rodzinie pojawia się dziecko, rodzice w pierwszej kolejności troszczą się o jego zdrowie fizyczne. Zwracają uwagę na jego rozwój (…)

    Strefa rodzica
    Aneta Zdunek
  4. Fobia szkolna u dzieci i nastolatków – cz. V (o metodach pomocy i leczenia)

    Pomoc dzieciom z fobią szkolną należy rozpocząć od diagnozy problemu przez psychologów zajmujących się dziećmi i młodzieżą.

    Strefa rodzica
    Nina Węgrzecka-Giluń

Newsletter

Potrzebujesz pomocy?

Niepokoisz się o swoje dziecko? Zastanawiasz się, gdzie w Twojej okolicy możesz uzyskać wsparcie? Sprawdź to w bazie placówek.

Przejdź do bazy placówek