Interwencja – procedury szkolne

Wychowawcy i inni szkolni profilaktycy wkładają wiele wysiłku w zapewnienie dzieciom i młodzieży bezpieczeństwa na terenie szkoły lub placówki, przede wszystkim poprzez tworzenie pozytywnego klimatu, promowanie zdrowego stylu życia, dostarczanie wiedzy o potencjalnych zagrożeniach oraz rozwijanie umiejętności życiowych uczniów, pomocnych w rozwiązywaniu problemów i radzeniu sobie z kryzysowymi sytuacjami.

Szkoły i placówki oświatowe zobowiązane są do zaplanowania systemowych działań i przedstawienia ich wszystkim członkom społeczności szkolnej w dokumencie pn. Program wychowawczo – profilaktyczny (nazwa obowiązuje od września 2017 roku). Dokument ten powinien opisywać środowisko szkolne – jego mocne i słabe strony oraz cele i sposoby realizacji wszystkich zadań wychowawczych i profilaktycznych. Program ten jest uchwalany przez radę rodziców, w porozumieniu z radą pedagogiczną danej szkoły.

Poczucie bezpieczeństwa powinno wzrosnąć, gdy wszyscy – uczniowie, ich rodzice oraz nauczyciele – będą wiedzieli, jak przygotować się na różne trudne i kryzysowe sytuacje zanim one nastąpią oraz będą potrafili je rozwiązywać, gdy się pojawią. To poczucie daje w dużej mierze opracowanie szkolnych procedur postępowania w konkretnych, choć niecodziennych sytuacjach.

Procedury określają szczegółowo kroki, które powinni podjąć pracownicy szkoły/placówki oświatowej, np. w przypadku zażywania przez ucznia substancji psychoaktywnej (nikotyna, alkohol, narkotyk), zachowania agresywnego i przemocowego (w tym cyberprzemocy), bądź podjętej próby samobójczej, czy ataku uzbrojonego napastnika.

Dzięki opracowanemu wcześniej algorytmowi postępowania, wiadomo, kto koordynuje działania, które osoby są odpowiedzialne za rozpoznanie problemu i podejmowanie interwencji. W sytuacji zagrożenia i kryzysu, silne emocje mogą paraliżować i utrudniać działanie lub podejmowanie właściwych decyzji. Przećwiczone procedury pozwalają działać świadomie, bez straty czasu na zastanawianie się, jak należy zareagować w danej sytuacji. Adekwatna reakcja wychowawcy, pedagoga szkolnego czy dyrektora oraz powiadomienie w razie potrzeby odpowiednich instytucji i służb mogą w istotnym stopniu zwiększyć skuteczność oddziaływań profilaktycznych i interwencyjnych.

Opracowana Procedura powinna być (w zaplanowanym terminie) poddana ocenie, czyli ewaluacji. Warto wówczas, już w trakcie jej tworzenia, przygotować pytania ewaluacyjne, przyjąć kryteria i wskaźniki ewaluacji.

Należy też pamiętać, że w każdej sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa nauczyciele mogą i powinni zwrócić się o pomoc do Policji.

Szkoła i placówka opracowuje własne procedury, dostosowane do potrzeb i możliwości. Nie istnieją ogólne wytyczne dotyczące ich liczby, czy konkretnych sytuacji, które powinny zostać opracowane w ramach szkolnych procedur. O tym, jakie procedury dana placówka powinna przygotować, decyduje zarówno prowadzona na terenie szkoły diagnoza, jak i wnioski z badań dotyczących zachowań ryzykownych/problemowych dzieci i młodzieży.

Ministerstwo Edukacji Narodowej podaje rekomendacje, jakie procedury warto posiadać i przestrzegać. Ważną sprawą jest także obowiązek informowania o posiadanych procedurach rodziców/opiekunów dzieci i młodzieży, szczególnie tych, które dotyczą profilaktyki narkomanii. Obowiązek ten wynika z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 roku w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz. U. z 2015 r., poz. 1249 z późn. zm.):

Art.§ 4. 2. Działalność informacyjna obejmuje w szczególności: [..]

4) informowanie uczniów i wychowanków oraz ich rodziców lub opiekunów o obowiązujących procedurach postępowania nauczycieli i wychowawców oraz o metodach współpracy szkół i placówek z Policją w sytuacjach zagrożenia narkomanią.

Specjalista do opracowania procedur w swojej szkole może wykorzystać publikacje (m. in. BEZPIECZNA SZKOŁA Procedury reagowania w przypadku wystąpienia wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń fizycznych w szkole. Warszawa 2017. MEN, dostępna w PDF na ore.edu.pl lub bezpiecznaszkola.men.gov.pl), które zawierają propozycje algorytmów postępowania i nakreślają kierunek działań. Implementując proponowane rozwiązania proceduralne należy dokładnie przemyśleć sposoby interweniowania, wyznaczyć osoby odpowiedzialne za poszczególne etapy i przygotować listę instytucji w danym mieście lub okolicy, które mogą udzielić wsparcia, gdy zajdzie taka potrzeba.

Przykładowa procedura

Podstawowy schemat procedury postępowania w sytuacji, gdy uczeń przejawia zachowanie ryzykowne (np. wypił napój alkoholowy lub zażył inny narkotyk) jest następujący:

1. Powiadomienie wychowawcy lub pedagoga szkolnego o zaistniałej sytuacji.
2. Zapewnienie opieki i bezpieczeństwa uczniowi (pomoc medyczna, odizolowanie), w tym:
   • odizolowanie ucznia od reszty klasy, aby zapewnić warunki, w których nie będzie zagrożone jego życie i życie pozostałych osób; ze względów bezpieczeństwa nie wolno pozostawić go samego;
   • wezwanie lekarza w celu stwierdzenia stanu trzeźwości lub odurzenia, ewentualnie udzielenia pomocy przedmedycznej.
3. Zawiadomienie o zachowaniu ucznia osobę odpowiedzialną za bezpieczeństwo na terenie szkoły (dyrektor/wicedyrektor szkoły).
4. Zawiadomienie rodziców lub opiekunów prawnych ucznia.
5. Analiza zachowania ucznia i okoliczności (diagnoza sytuacji trudnej).
6. Ustalenie konsekwencji dla ucznia za niepożądane zachowanie.
7. Udzielenie pomocy psychologiczno – pedagogicznej; wsparcie ucznia i jego rodziców.
8. Zawiadomienie Policji i/lub sądu rodzinnego w przypadku powtarzającego się zachowania ryzykownego.

Poszczególne punkty procedury wymagają, wspomnianego wcześniej, opisania i przećwiczenia przez grono pedagogiczne szczegółowych działań, które będą realizowane na każdym etapie. Procedury szkolne mogą być włączone do programu wychowawczo – profilaktycznego szkoły i stanowić jego załącznik.

Warto pamiętać, że w przypadku stwierdzenia lub posiadania informacji o przemocy wobec dziecka w rodzinie, specjalista ma obowiązek interweniować. W takiej sytuacji należy wykorzystać opracowaną ogólnopolską procedurę „Niebieskie Karty” w oświacie i odpowiednie formularze (Rozporządzanie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”. Dz. U. 2011 nr 209 poz. 1245). W myśl przepisów szkoła zobowiązana jest, w ustawowym terminie 7 dni, do przekazania informacji do przewodniczącego gminnego zespołu interdyscyplinarnego. Więcej na ten temat można przeczytać w materiałach edukacyjnych: „Niebieskie Karty” w oświacie.