Średnia adolescencja: przygotowywanie się do tworzenia bliskich relacji

Młody człowiek pomiędzy czternastym a siedemnastym rokiem życia w dużej mierze przypomina typowego nastolatka z popkulturowych wyobrażeń. Zazwyczaj ma już za sobą okres największych zmian fizycznych. Jest silnie skoncentrowany na działaniu, odkrywaniu i doświadczaniu „nowego” bez ograniczeń, jakie narzucają mu osoby dorosłe.

Kluczowe zdania rozwojowe

Centralnymi problemami, wokół których koncentrują się w tym okresie życia nieświadome wysiłki adolescenta są dążenie do osiągnięcia coraz większej autonomii i niezależności psychologicznej od rodziców oraz ugruntowanie swojej dojrzałej tożsamości umożlwiającej tworzenie w przyszłości satysfakcjonujących relacji miłosnych, a także wypełnianie dorosłych ról i zadań społecznych. Nie oznacza to oczywiście końca bliskiej relacji z rodzicem. Zmienia się jednak jej charakter. I choć dla rodziców ułożenie się z nowymi potrzebami nastolatka stanowi również trudne wyzwanie, bo wymaga godzenia się z pewnego rodzaju utratą, bardzo ważne jest, aby dorośli pozwolili mu na testowanie siebie i swojej samodzielności. Jeżeli bowiem młody człowiek nie będzie czuł się zdolny do bycia autonomicznym, do brania za siebie odpowiedzialności, czy wreszcie do poszukiwania nowych ważnych dla siebie relacji (np. dziewczyny lub chłopaka spoza rodziny), może mieć w przyszłości problem ze stworzeniem satysfakcjonującego związku z druga osobą i realizowaniem dorosłych zadań rozwojowych. Zbudowanie w dorosłości związku, który oparty będzie na wzajemnym szacunku i miłości czy w ogóle innych, bliskich relacjach siłą rzeczy wymaga od młodego człowieka odsunięcia się od dotychczasowego opiekuna oraz zbudowania w oparciu o relację z nim swojej zdolności troszczenia się o siebie i innych, poczucia niezależności, możliwości podejmowania decyzji i brania za nie odpowiedzialności.

Relacje z rodzicami

W okresie średniej adolescencji nastolatek przeżywa bardzo silnie rozczarowanie w stosunku do rodziców, czemu nierzadko daje wyraz w postaci krytycznych lub prześmiewczych uwag kierowanych bezpośrednio i pośrednio do nich. Jest niezwykle wyczulony na każdą niespójność pomiędzy deklarowanymi zasadami a zachowaniem dorosłych. Konflikt międzypokoleniowy osiąga w tym okresie największe natężenie. Kłótnie mogą dotyczyć niemal każdego obszaru życia – zaczynając od podstawowych norm i zasad obowiązujących w domowym życiu po abstrakcyjne wartości czy poglądy. Krytycyzm i negatywizm skierowany w stronę rodziców chroni nastolatka przed jego własnym lękiem dotyczącym bycia zdominowanym przez dorosłych i biernego poddania się władzy i kontroli rodzicielskiej. Zachowanie adolescenta jest wyrazem jego nieświadomych uczuć pojawiających się w związku ze stawianiem kroku w stronę budowania swojej tożsamości, odrębności, niezależności. W porównaniu do rodziców, którzy osiągnęli dojrzałość, pozycję życiową i finansową niezależność, nastolatek może czuć się w różnych sytuacjach mało sprawczy, a nawet bezradny. Próbuje więc radzić sobie z tymi uczuciami np. poprzez zanegowanie wartości podzielanych przez rodziców.

Wraz z upływem lat nastolatek uczy się stopniowo negocjować z rodzicami nowe zasady wzajemnej współpracy. Pojawiają się też inni, ważni dorośli, który w opozycji do rodziców mogą stanowić dla niego wzór, oferować odmienne sposoby spojrzenia na niektóre sprawy, wartości czy sposoby funkcjonowania. Mogą to być np. nauczyciele czy trenerzy, których obecność nie wywołuje w nastolatku takich obaw przed ponownym popadnięciem w dziecięcą zależność, jak w przypadku rodziców. Pod koniec okresu średniej adolescencji większość nastolatków potrafi nawiązać z rodzicami i innymi dorosłymi w miarę satysfakcjonujące relacje, stopniowo zaczyna w dojrzały sposób identyfikować się z niektórymi rodzicielskimi standardami moralnymi.

Relacje z rówieśnikami

W połowie tego etapu rozwoju wpływ grupy rówieśniczej na zachowania i poglądy nastolatka jest najsilniejszy. Dodatkowo, kilkunastolatek jest już na tyle niezależny, że kontrola rodzicielska staje się znacznie mniej skuteczna niż miało to miejsce w jego dzieciństwie. W związku z silną potrzebą akceptacji i podziwu ze strony rówieśników, zaczynają mieć oni dominujący wpływ na kształtowanie się samooceny nastolatka. Specyficzny dla tego okresu jest konflikt przynależności (zarówno wewnętrzny, czyli dotyczący tego, do której grupy czuje się przynależny sam młody człowiek, jak i w obrębie grupy rówieśniczej) oraz silna potrzeba etykietowania innych młodych ludzi. Nastolatki dzielą się na precyzyjnie określone grupy, a przynależność do nich mocno określa ich tożsamość. (np. kujony, outsiderzy itp.).Rozpadają się one zazwyczaj pod koniec okresu średniej adolescencji, a ich miejsce zajmują relacje rówieśnicze oparte w większym zakresie na wspólnych zainteresowaniach, celach i dążeniach.

Konstytuowanie się tożsamości płciowej

Kolejnym zadaniem tego okresu jest ukonstytuowanie tożsamości płciowej i poczucia płci psychologicznej. Właściwe dla tego momentu rozwojowego dylematy i poszukiwania dotyczące tworzenia relacji intymnych wymagają ustanowienia bardziej dorosłej, bo uwzględniającej seksualność, identyfikacji ze swoją (biologiczną i psychologiczną) płcią oraz związanymi z nimi zachowaniami. To również czas uzyskiwania coraz większej jasności odnośnie własnej orientacji seksualnej i konstruowania wokół niej spójnych elementów, takich jak indywidualne preferencje, potrzeby czy upodobania.

We wcześniejszym okresie życia dziecko przyswaja świadomie i nieświadomie wiele rodzinnych i kulturowych przekazów dotyczących tego, co to znaczy być dziewczynką/kobietą i chłopcem/mężczyzną. Jednak dopiero w okresie dojrzewania musi zintegrować własne wewnętrzne impulsy i pragnienia, rozpoznać złożoność stereotypowych przekonań na temat płci w rodzinie i kulturze i dokonać selekcji kulturowego przekazu napływającego z mediów i popkultury. Następnie młody człowiek musi zbudować na ich podstawie zorganizowaną i spójną wersję kobiecości/męskości. To czas, w którym nastolatek odpowiada sobie na pytania, czy np. dziewczyna może być jednocześnie mądra i ładna, czy można być popularnym oraz jednocześnie miłym i kulturalnym chłopakiem, jakie ciało budzi pożądanie itp. U podstaw tych rozważań leżą obawy coraz bardziej świadomej młodzieży przed dorosłymi rolami i obowiązkami, w tym dorosłą seksualnością.