Depresja u dzieci i nastolatków

Niebezpieczna, bo przez długi czas może być zupełnie nierozpoznana przez najbliższe otoczenie. Bagatelizowana, ponieważ, jej objawy można łatwo wytłumaczyć niewłaściwym zachowaniem, złą wolą, buntem, lenistwem. Depresja – poważna choroba, która dotyka nie tylko dorosłych, ale również dzieci i nastolatki. Jak ją rozpoznać? Jak pomagać?

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na depresję może cierpieć nawet 0,3% dzieci w wieku przedszkolnym, 2% dzieci w młodszych klasach szkoły podstawowej i 4–8% nastolatków. Zaburza funkcjonowanie całego organizmu – powoduje zmiany w fizjologii, sposobie myślenia i odczuwania, wpływa negatywnie na zachowanie młodego człowieka. Jej dominującymi objawami są:

• obniżony nastrój (długotrwały smutek, przygnębienie, rozpacz, często bez konkretnego powodu),
• obniżony napęd (nadmierne zmęczenie, brak sił do działania, spowolnienie),
• utrata odczuwania przyjemności (apatia i zobojętnienie na różne ważne do tej pory sprawy dla młodego człowieka).

Wymienionym objawom często towarzyszy negatywny sposób myślenia (o sobie, innych ludziach, przeszłości, teraźniejszości i przyszłości), poczucie winy, beznadziejności, bezsensu, a także szereg objawów somatycznych (bóle, problemy z jedzeniem, ze snem). Taki stan utrzymuje się zazwyczaj kilka lub nawet kilkanaście miesięcy. Tym, co dodatkowo utrudnia i tak niełatwe zadanie rozpoznawania objawów depresji u dzieci i młodzieży, jest fakt, że w ich przypadku objawy mogą w znaczący sposób różnić się od tych obserwowanych u osób dorosłych. W przypadku młodszych objawem może być zmiana zachowania. Częściej niż smutek widoczna jest wówczas drażliwość, ciągłe podenerwowanie i łatwe wpadanie w złość. Do tego zaczyna narastać niechęć do nauki, spada motywacja do aktywności, chodzenia do szkoły, zwiększa się tendencja do wchodzenia w konflikty.

Objawy depresji nie tylko powodują pogorszenie codziennego funkcjonowania, ale mogą stać się przyczyną dodatkowych problemów. Dzieje się tak dlatego, że młodzi ludzie – chcąc sobie pomóc – zaczynają szukać sposobów na zagłuszanie depresyjnego samopoczucia. Znajdują ulgę, zapomnienie, chwilową poprawę nastroju w alkoholu, dopalaczach, narkotykach czy innych zachowaniach ryzykownych. W podobnym celu kaleczą swoje ciało lub długimi godzinami przesiadują przed komputerem. Najpoważniejszą konsekwencją depresji mogą być jednak zachowania samobójcze – skrajny sposób „poradzenia sobie” z cierpieniem psychicznym, które wydaje się być nie do wytrzymania.

Jak pomóc?

Kiedy zauważymy u młodego człowieka zachowania, które nasuną nam podejrzenia, że mogą być objawem depresji, należy poprosić go o szczerą rozmowę. W jej przeprowadzeniu pomocne są techniki aktywnego słuchania, mówienie o uczuciach i obserwacjach, posługiwanie się komunikatem Ja. Pomagają one w budowaniu poczucia zrozumienia i akcentowaniu przez dorosłego swojej troski i otwartości na to, co przeżywa młody człowiek. Rozmowę warto rozpocząć od przedstawienia niepokojących obserwacji.

Przeprowadzając pierwszą interwencję ważne jest, aby próbować spojrzeć na sytuację dziecka/nastolatka z jego perspektywy i skoncentrować się na poznaniu tego, co dla niego jest trudnością, co je/jego martwi, męczy, przytłacza. W tej sytuacji szybkie rady, pomysły na rozwiązanie problemów nie są tak ważne, jak okazanie autentycznego zainteresowania, intencji pomocy, chęci wysłuchania i zrozumienia. Co więcej, mogą one wywołać w młodej osobie poczucie, że dorosły nie jest prawdziwie zaangażowany i zainteresowany nią, a jedynie szuka sposobu na załatwienie sprawy.

Interwencja a własne postawy wobec depresji

Skuteczne i mądre wspieranie dziecka z objawami depresji opiera się na świadomości, że mamy do czynienia z poważną chorobą, a nie przejawami wyłącznie złego zachowania. Warto wziąć pod uwagę, że na sposób przeprowadzania interwencji mogą wpływać nasze własne przekonania i postawy wobec depresji. Czasami, jak w przypadku nadopiekuńczości, zaprzeczaniu czy ambiwalencji, przeszkadzają one w empatycznym i uważnym towarzyszeniu dziecku/nastolakowi w trudnościach.

Współpraca ze specjalistami

Identyfikując objawy depresji u dziecka czy nastolatka, należy pamiętać, że aby możliwy był powrót do zdrowia, potrzebny będzie czas i pomoc współpracujących ze sobą specjalistów – psychiatry oraz psychologa lub psychoterapeuty. Lekarz odpowiada za postawienie diagnozy, decyduje o potrzebie zastosowania leków, a w przypadku silnych objawów lub zagrożenia samobójczego – również o hospitalizacji. Sama farmakoterapia nie jest jednak wystarczająca. Dopiero praca psychoterapeutyczna może pomóc młodej osobie rozwinąć umiejętności radzenia sobie z pesymistycznym myśleniem, uporać się ze zbyt wysokimi wymaganiami wobec siebie, niską samooceną, a nierzadko i z konkretnymi nierozwiązanymi problemami, które przyczyniają się do pojawienia się i/lub utrzymania, nasilania objawów depresji. Obie formy pomocy uzupełniają się i mają zapobiegać nawrotom depresji w przyszłości.

Warto przeczytać:

1. Ambroziak, K., Kołakowski, A., Siwek, K. (2018). Depresja nastolatków. Gdańsk: GWP.
2. Johnstone, M. (2010). Mój czarny pies depresja. Warszawa: Wydawnictwo Media Rodzina.
3. Johnstone, A., Johnstone, M. (2010). Życie pod psem, który wabi się depresja. Warszawa: Wydawnictwo Media Rodzina.
4. Szaulińska, K., Chmielewski, D. (2015). Czarne Fale. Warszawa: Fundacja III Kliniki Psychiatrii „Syntonia”.