Zajęcia profilaktyczne – budowanie sytuacji edukacyjnej cz. 1
Osobiste zaangażowanie uczestników w prowadzone zajęcia jest tym, co zdecydowanie zwiększa skuteczność oddziaływań profilaktycznych wśród dzieci i młodzieży. Zmotywowanie młodych ludzi do aktywnego zdobywania wiedzy i rozwijania kluczowych kompetencji z punktu widzenia profilaktyki zachowań ryzykownych jest więc jednym z ważniejszych wyzwań stojących przed osobą prowadzącą zajęcia profilaktyczne. Czytaj dalej
Niezwykle pomocne w tym zakresie może okazać się budowanie korzystnej sytuacji edukacyjnej w oparciu o wymienione poniżej czynniki:
Poczucie bezpieczeństwa
Warunkami umożliwiającym tworzenie atmosfery bezpieczeństwa w grupie są przede wszystkim: życzliwa i otwarta postawa realizatora wobec uczestników, tworzenie przestrzeni do otwartego dzielenia się swoimi opiniami na forum, jasne i otwarte komunikowanie oczekiwań, stosowanie przejrzystych norm i zasad postępowania oraz określenie konsekwencji w przypadku ich naruszenia. Normy postępowania dotyczą akceptowanego sposobu zachowania i odnoszenia się uczestników do siebie nawzajem. Zasady zaś mogą zostać wypunktowane np. w postaci kontraktu na czas realizacji zajęć profilaktycznych.
Jak zawierać kontrakt z dziećmi i młodzieżą?
Młodzi ludzie chętniej przestrzegają zasad, jeżeli uczestniczą w ich tworzeniu. W związku z tym prowadzący nie powinien narzucać ich grupie. Ustalając kontrakt, warto zapytać uczestników, jakie zasady ich zdaniem powinny obowiązywać w trakcie zajęć, aby mogli czuć się ze sobą bezpiecznie i sprawnie współpracować. Moderując dyskusję prowadzący może jednak dążyć do tego, aby to na czym mu zależy, jak i potrzeby uczestników zostały uwzględnione w ostatecznym kontrakcie.
Cechy dobrego kontraktu:
- powinien zawierać maksymalnie 6 zasad (ich zredukowanie ułatwia zapamiętanie),
- każda z nich powinna zwięźle opisywać pożądane zachowanie, np. Uważnie słuchamy tego, co mówią inni, Gdy chcemy coś powiedzieć, podnosimy rękę,
- powinien być spisany i ulokowany w widocznym miejscu, dzięki czemu można będzie się do niego odwoływać w momencie, gdy złamana zostanie zasada.
Warto pamiętać, że kontrakt stanowi pomoc w pracy realizatora zajęć, nie chroni zaś przed niepożądanymi zachowaniami uczestników. Naturalną potrzebą i prawem dzieci i młodzieży jest sprawdzanie, czy i jakie granice obowiązują. Przypominanie o obowiązujących zasadach i konsekwencjach, jakie wiążą się z ich nieprzestrzeganiem oraz ich wyciąganie to zaś prawo i obowiązek osób dorosłych.
Poczucie wspólnoty
Integracja grupy i osiągnięcie przez nią etapu rozwoju zwanego fazą spójności i współpracy sprzyja prowadzeniu działań realizacji celów profilaktycznych. Poza prowadzeniem odrębnych zajęć integracyjnych, realizator może wykorzystywać codzienne interakcje z dziećmi i młodzieżą do wspierania tego procesu, np. poprzez odzwierciedlanie emocji grupy, np. Chyba jesteście bardzo zadowoleni z tego, że udało się wam rozwiązać dzisiejszą zagadkę, otwarte rozmawianie na forum grupy o pojawiających się trudnościach, np. Słyszałam dzisiaj na długiej przerwie, jak obrażaliście się nawzajem. Wygląda na to, że coś trudnego się między wami dzieje. Dobrze byłoby, gdybyśmy mogli razem o tym teraz porozmawiać.
Jak prowadzić otwartą dyskusję?
Odpowiednio prowadzona dyskusja grupowa ułatwia zrozumienie poruszanych w ramach zajęć problemów i zagadnień. Otwarta, dwukierunkowa komunikacja, w której podejmowane są różne, nawet trudne tematy, wspiera proces integracji grupy i przyczynia się do rozwijania kluczowych z punktu widzenia profilaktyki zachowań ryzykownych kompetencji życiowych młodych ludzi. Otwarta dyskusja:
- rozwija umiejętność formułowania ustnych wypowiedzi,
- kształtuje postawę tolerancji wobec odmiennych poglądów,
- ułatwia przyjrzenie się poruszanym problemom z różnych perspektyw,
- rozwija umiejętności niezbędne do konstruktywnego rozwiązywania sytuacji problemowych i konfliktowych,
- zwiększa zaangażowanie w poruszane zagadnienia,
- rozwija umiejętność logicznego myślenia.
Pomocne reakcje realizatora w trakcie prowadzenia dyskusji:
Tolerowanie ciszy – gdy uczestnicy nie odpowiadają na pytanie, warto wytrzymać chwilę, zanim samemu coś powiemy; swobodne dzielenie się swoimi myślami może na początku przysparzać trudności, ponieważ młodzi ludzie nierzadko są przyzwyczajeni do tego, że ich wypowiedzi są oceniane czy krytykowane.
Zadawanie pytań bez sugerowania prawidłowych odpowiedzi – zajęcia profilaktyczne mogą być skuteczne tylko wtedy, gdy wpływają na wewnętrzne przekonania, postawy i kompetencje dzieci i młodzieży, czyli na to, co „naprawdę” myślą, a nie czego myślą, że oczekują od nich dorośli.
Pogłębianie refleksyjności uczestników – rozmawiając z uczestnikami na dany temat, warto starać się motywować ich do pogłębionego myślenia o swoich poglądach; w tym obszarze pomocne może okazać się zadawanie pytań otwartych, np. To ciekawe, na co zwróciliście uwagę. Dlaczego waszym zdaniem Agata nie powinna rozmawiać o tym wydarzeniu z osobami dorosłymi?
Poczucie sensu
Młodzi ludzie o wiele łatwiej współpracują i chętniej przyswajają nową wiedzę oraz kompetencje, gdy znają i rozumieją w jakim celu mają je posiąść. Wzmacnianiu poczucia sensu, co bezpośrednio wiąże się ze wzmacnianiem wewnętrznej motywacji uczestników, sprzyja przede wszystkim: wyjaśnienie na początku zajęć ich celu, wskazywanie w trakcie zajęć, w jaki sposób zdobyte wiedza i umiejętności są lub mogą być w codziennym życiu uczestników.
Kinga Sochocka
Certyfikowana psychoterapeutka, pedagog. Współzałożycielka Fundacji Poza Schematami. Członkini Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychoanalitycznej. (…)
Paulina Pietrzak
dr Michał T. Handzel