Wsparcie dziecka w spektrum autyzmu na etapie edukacji przedszkolnej: wybrane aspekty pracy

Zrozumienie tego pomoże nam nie tylko lepiej znosić własną frustrację, ale przede wszystkim lepiej dostosować środki wychowawcze do dziecka. Można wykorzystać w tym celu jedną z pasji dziecka, np. pociągi, dinozaury i za ich pomocą odgrywać scenki, tworzyć bajki terapeutyczne, karty pracy, podczas których dziecko będzie miało okazję ćwiczyć rozpoznawanie emocji i ich nazywanie. Podobnie możemy wykorzystać ulubioną tematykę do budowania zasobów w pozostałych obszarach – fizycznym, poznawczym i społecznym. Omawiając np. temat jesieni możemy zrobić wycieczkę pociągiem lub wyszukać zdjęcia pociągów na tle jesiennej scenerii. Dla dziecka takie zaangażowanie ze strony nauczyciela ma znaczenie na poziomie emocjonalnym – wzmacnia jego poczucie bycia ważnym, widzianym i akceptowanym. Pozwala także na zaistnienie w grupie. Gdy przedszkolak wykona pierwszy krok w kierunku pozostałych kolegów i koleżanek, ułatwimy jego proces socjalizacji z grupą.

Fiksacje i obsesje czy pasje i potrzeby?

W literaturze specjalistycznej bardzo często określa się szczególne zainteresowania osób w spektrum autyzmu fiksacjami. Osoby w spektrum, w szczególności dbający o prawa tej grupy społecznej ich rzecznicy, postulują, aby nazywać je pasjami i wykorzystywać podczas pracy nad nowymi umiejętnościami. Większość pasji dzieci z ASD można dość łatwo wykorzystać do wspomagania naszych działań. Im bardziej zaś będziemy dążyć do ich ograniczenia, tym bardziej zamkniemy się na potrzeby dziecka, zbudujemy dystans, odbierając dziecku to, co sprawia mu radość i daje poczucie bezpieczeństwa. Niezależnie od tego, czym jest dana pasja, istnieje wiele możliwości budowania w oparciu o nią zajęć. Wspomnianą wyżej zabawę z pociągiem można wykorzystać do nauki czytania poprzez przyklejanie na wagoniki sylab/liter/wyrazów, a innym razem do nauki segregowania według kolorów, wielkości, rodzaju. Warto wykorzystać pasje do wspierania kompetencji społecznych. Wspólne poszukiwanie pociągów, tworzenie razem pociągu z różnych materiałów, ustawianie się w pociąg i wydawanie zaproponowanych przez dziecko dźwięków rozwija umiejętności współpracy, komunikowania potrzeb, rozumienia potrzeb innych. Kolejka może służyć także na zajęciach matematycznych – podczas nauki dodawania i odejmowania oraz tworzenia figur geometrycznych z pociągów, odmierzania długości. Uwzględniając pasję dziecka w trakcie zajęć możemy je w ten sposób lepiej zaangażować w zabawę, a w efekcie osiągnąć lepsze efekty edukacyjne. Przedszkolak w spektrum dość szybko dostrzega swoją odmienność od pozostałych rówieśników, każda zatem sytuacja, kiedy czuje się ważny, kompetentny, stanowi bazę jego prawidłowego rozwoju.

Charakterystyczną cechą dzieci ze spectrum autyzmu są pewne powtarzalne zachowania, jak machanie rękoma, tupanie, stukanie, wydawanie różnych dźwięków. Pomagają im one w regulacji sensoryczno-motorycznej. Siłowe hamowanie ich jest najgorszym z możliwych wyborów. Co zatem robić, kiedy dane zachowanie jest obciążające dla innych dzieci lub zagrażające zdrowiu? Warto dowiedzieć się, w jakich sytuacjach pojawia się reakcja dziecka, nazwać emocje, jakie mogą jej towarzyszyć, a jeśli wydawane dźwięki przeszkadzają, poszukać miejsca, gdzie nie będą rozpraszały innych dzieci, a także nie będą dawały poczucia wyizolowania. Można stworzyć kącik wyciszenia, gdzie dziecko będzie miało możliwość oddalić się od grupy i odpocząć od nadmiaru bodźców lub zastosować sygnał-komunikat, którym dziecko poinformuje nauczyciela o potrzebie wyjścia z przedszkolnej sali do innego pomieszczenia. Za każdym zachowaniem stoi jakaś potrzeba. Rozpoznanie jej daje nam szanse na proponowanie strategii, które mogą być pomocne dla dziecka w spektrum. Dziecko, które np. podskakuje i zaczyna podnosić głos, możemy zapytać w otwarty sposób: „Widzę, że skaczesz, co takiego się dzieje?” lub bardziej nakierowująco: „Widzę, że skaczesz, czy dobrze rozumiem, że jesteś zdenerwowany?”. Zdenerwowanie dziecka możemy spróbować połączyć z konkretnym zdarzeniem mówiąc: „Złościsz się, że skończyliśmy zabawę? Chciałeś dłużej pograć?”. Jeżeli w takiej sytuacji dziecko potrzebuje więcej zabawy, możemy wybrać kilka rozwiązań – zaproponować powrót do tej zabawy i umówić się na sygnał, którym dziecko poinformuje, że chce zabawę zakończyć. Kiedy jednak nie mamy możliwości kontynuacji zabawy, nie pozostaje nic innego jak zaakceptować uczucia i emocje dziecka, okazać empatię dla jego potrzeb i zaproponować możliwość wyciszenia się w specjalnym miejscu lub poskakania na piłce, pobujania się na hamaku/huśtawce, albo np. poprzytulania się z nauczycielem.

Choć powyższe wskazówki nie wyczerpują tematu adekwatnego wsparcia dzieci w spektrum autyzmu, mogą stać się pewnym drogowskazem w poszukiwaniu odpowiednich rozwiązań. Uważność w rozpoznawaniu potrzeb przedszkolaka w spektrum i rozwijanie jego umiejętności werbalizowania ich, są ważną bazą dla dalszej terapeutycznej pracy.