Dzieci – rodzice – alkohol

Oczekiwania młodzieży a obserwacje bliskich

Oczekiwania dzieci dotyczące spodziewanego wpływu pewnych zachowań na nie same, ich bliskich i ich życie kształtują się od ich najmłodszych lat. Wiadomo, że przez obserwowanie zachowania najbliższych dziecko buduje swoje wyobrażenia o świecie, o siebie samym i o innych ludziach. Dzięki czynionym obserwacjom, które stają się podstawą naśladowania, dzieci uczą się i rozwijają kompetencje psychospołeczne. Z czasem zdobywane doświadczenia są integrowane, a dziecko zaczyna się z nimi coraz bardziej identyfikować. Możliwości dzieci nie pozwalają poddawać jednak krytycznej ocenie docierających do nich informacji. Nie są zatem w stanie ocenić, co jest dla nich korzystne, a co nie. Choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę, podobnie dzieje się również w stosunku do alkoholu.

Dzieci od początku życia obserwują zachowania swoich bliskich związane z używaniem substancji psychoaktywnych i na tej podstawie budują swój stosunek do alkoholu. Słuchając tego, co mówią o nim rodzice, patrząc na to, w jakich sytuacjach, jak często i w jakim celu go używają, rozwijają swoje wyobrażenia na temat spodziewanych skutków sięgania po alkohol. Dzieci w okresie wczesnoszkolnym mają już zazwyczaj sprecyzowane wyobrażenia o spodziewanych efektach picia. Wyobrażenia te mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Jeśli oczekiwania dotyczące spodziewanego pozytywnego wpływu używania alkoholu przeważają nad negatywnymi, dziecko w okresie dojrzewania będzie bardziej skłonne do częstszego sięgania po alkohol niż jego rówieśnicy, u których oczekiwania negatywne przeważają nad pozytywnymi.

Kształtowanie oczekiwań

Picie alkoholu jest częścią życia wielu osób dorosłych, jednak większość konsumentów pije napoje alkoholowe w sposób, który określa się jako związany z niski ryzykiem szkód. Według „Sprawozdania z wykonania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi” około 12% dorosłych Polaków nadużywa alkoholu. Napoje wysokoprocentowe są jednak powszechnie obecne i często towarzyszą chociażby spotkaniom rodzinnym, również tym dedykowanym najmłodszym. Część dorosłych używa alkoholu, by poprawić sobie nastrój, poradzić sobie z odczuwanym napięciem i stresem oraz aby zapomnieć o kłopotach w pracy i w domu. Jakie oczekiwania wobec efektów działania alkoholu mogą w takiej sytuacji mimowolnie kształtować w dziecku jego bliscy?

Rozważmy poniższą sytuację. Rodzice w trakcie spotkania rodzinnego rozmawiają ze swoimi krewnymi o stresie, jaki przeżywają w związku z trudnościami finansowymi, które pojawiły się w ich życiu w ostatnich tygodniach. W pewnym momencie jeden z krewnych proponuje kieliszek wina na poprawę nastroju. Rodzice zgadzają się mówiąc, że może to pomoże im się odprężyć. Po chwili, sącząc alkohol, zaczynają żartować i rozmawiać o przyjemnych sprawach. Jakie wyobrażenia na temat wpływu alkoholu na człowieka mogą pojawić się w podobnej sytuacji w umyśle dziecka? Odpowiedź jest prosta – alkohol może w takiej sytuacji budzić bardzo pozytywne skojarzenia z dobrym humorem, redukowaniem stresu i odsuwaniem od siebie problemów. Jeżeli podobne sytuacje będą się w życiu dziecka powtarzały i jednocześnie rodzice nie podejmą rozmowy z dzieckiem, w której wyjaśnią mu, że tak naprawdę wypicie alkoholu nie rozwiązało trudności i przyniosło tylko chwilowe zniesienie napięcia, istnieje ryzyko, że jego pozytywny stosunek do alkoholu zostanie utrwalony i zaowocuje częstszym sięganiem przez młodego człowieka po tego typu rozwiązania w podobnych sytuacjach w przyszłości.

Alkohol na imprezach rodzinnych – wskazówki
Jeżeli na rodzinnych spotkaniach i imprezach pojawia się alkohol, rodzice lub opiekunowie powinni przede wszystkim:

• nie namawiać innych osób do picia alkoholu,
• nie starać się przekonać do zmiany decyzji osoby, która chce zachować abstynencję,
• nie upijać się.

W stosunku do dzieci ważne jest przede wszystkim, aby:

• unikać angażowania ich w aktywności związane z używaniem alkoholu, np. proszenia o podanie butelki alkoholu do stołu, nalanie go do kieliszków, sprzątania kieliszków ze stołu itp.,
• unikać stwarzania najmłodszym okazji do naśladowania w zabawie zachowań dorosłych związanych z piciem alkoholu, np. poprzez serwowanie im dziecięcego szampana, napojów w kieliszkach do wina itp.

Obecność alkoholu nie musi zawsze prowadzić do rozwijania pozytywnych oczekiwań wobec skutków jego działania. Rozważmy inny przykład. Rodzice razem z dzieckiem odwiedzili swoich znajomych w trakcie wycieczki rowerowej. Pojawiła się propozycja napicia się zimnego piwa „dla ochłody” w trakcie upalnego popołudnia. Rodzice odmówili skosztowania alkoholu i w zamian poprosili o butelkę zimnej wody. Gdy usłyszeli kolejną namowę znajomego, odpowiedzieli, że nigdy nie piją alkoholu, po pierwsze, gdy jadą rowerem i po drugie, gdy mają pod opieką dzieci. W reakcji na powątpiewanie znajomego dotyczące ryzyka związanego z wypiciem jednej butelki napoju alkoholowego opowiedzieli o historii ich znajomego, który pod wpływem alkoholu spadł z roweru i złamał sobie nogę. Jakie oczekiwania mogą pojawić się w dziecku w tej sytuacji? Jest bardzo prawdopodobne, że wówczas dziecko zapamięta, że używanie alkoholu może nie tylko przyczynić się do wypadku i przynieść poważne konsekwencje dla zdrowia i życia, ale i że istnieją sytuacje, w których trzeba zachować abstynencję, żeby nie narażać np. innych na niebezpieczeństwo. Jego oczekiwania wobec skutków picia alkoholu będą więc negatywne, co zadziała zdecydowanie bardziej hamująco na dążenie do jego próbowania aniżeli zachęci.

Kilka słów na zakończenie

Choć w okresie dojrzewania coraz większy wpływ na kształtowanie się oczekiwań młodych ludzi dotyczących skutków działania alkoholu zyskują rówieśnicy, rodzice i opiekunowie nadal mają w tym obszarze wiele do powiedzenia. Dostępne badania wskazują, że nastolatkowie, z którymi rodzice prowadzili rozmowy dotyczące skutków picia alkoholu i jasno określali swoje oczekiwania dotyczące (nie)używania alkoholu przez młodych ludzi, rzadziej sięgali po alkohol i rzadziej się upijali. Istotne znaczenie miała również bliska i pozytywna więź z przynajmniej jednym dorosłym opiekunem dziecka. Dobra relacja, w której zarówno nastolatkowie, jak i dorośli mogą otwarcie rozmawiać o swoich uczuciach i potrzebach, sprawia, że młodzi ludzie bardziej przestrzegają ustalonych reguł, w tym tych dotyczących niepicia napojów alkoholowych.