Kilka słów o pracy z dziećmi z grup podwyższonego ryzyka (cz.2)

Przykładowe strategie

Zmniejszanie skutków chronicznego stresu

Pierwszy z nich związany jest z rozwijaniem umiejętności samego dziecka radzenia sobie ze stresem i zachęcaniem go do poszukiwania wsparcia wśród osób nienależących do najbliższej rodziny. Przykładem takich osób mogą być chociażby trener pozalekcyjnych zajęć sportowych, socjoterapeuta czy wychowawca. Drugi obszar dotyczy wspierania dziecka w rozwinięciu umiejętności psychologicznych, pozwalających mu na wypracowanie pomocnego w sytuacjach kryzysowych w rodzinie dystansu psychicznego do problemów rodziców. Ostatni z obszarów odnosi się do pomocy udzielanej nie samemu dziecku, ale jego rodzicom. Polega ona na udzielaniu wsparcia dorosłym w rozwiązywaniu problemów wychowawczych (?) oraz dostarczeniu niezbędnej wiedzy i umiejętności z obszaru kompetencji wychowawczych/ rodzicielskich, które mogły by pomóc w lepszym dbaniu o potrzeby psychologiczne dziecka.

Pomoc w rozumieniu osobistych doświadczeń

Jednym z częstych problemów dzieci doświadczających różnych dysfunkcji w rodzinach jest to, że często czują się one odpowiedzialne za rodziców i rodzeństwo. Nierzadko czują się winne temu, co je spotyka, nie rozumiejąc, że nie mają one wpływu na to, co się wydarzyło w historii ich życia. W takiej sytuacji jedną z ważnych strategii pomocy tym dzieciom jest wzmacnianie w nich świadomości, że trudne doświadczenia, które pojawiły się w ich życiu, nie są wynikiem ich osobistych działań. Choć znajdują się poza ich kontrolą, są jednak częścią ich doświadczenia życiowego, które niesie określone m.in. emocje, poczucie tego, kim się jest. Zrozumienie tego, co się w ich życiu działo i jaki to mogło mieć wpływ pozwala młodym ludziom na uzyskanie dystansu do trudnych wydarzeń i odbarcza z poczucia odpowiedzialności i obwiniania się w ich codziennym życiu. Pozwala również na skoncentrowaniu się na tych obszarach, na które mają wpływ.

Przerywanie łańcucha negatywnych zdarzeń

W życiu dzieci z grup ryzyka pojawia się na co dzień wiele problemów. Zazwyczaj dotyczą one nie tylko środowiska rodzinnego, ale również dotykają szkoły czy relacji z rówieśnikami. Problemy, które nie są rozwiązywane na bieżąco, zazwyczaj w takim przypadku się powtarzają, utrwalają i w efekcie eskalują, prowadzą do pojawienia się kolejnych trudności. Łańcuch następujących po sobie negatywnych zdarzeń, o ile nie zostanie w porę przerwany, potęguje znacząco ryzyko sięgania przez dzieci po substancje psychoaktywne czy inne zachowania ryzykowne. Dlatego bardzo ważne jest, aby w odpowiednim momencie podjąć interwencję mającą na celu rozwiązanie problemów zanim te zdążą się nawarstwić. Przykładem podobnej sytuacji może być dziecko, które w nowej klasie ma problem w nawiązaniu relacji z rówieśnikami. Młody człowiek, w wyniku powtarzających się niepowodzeń i poczucia odrzucenia, może zacząć zachowywać się w sposób agresywny wobec rówieśników. Jego agresywne reakcje związane m.in. z brakiem odpowiednich kompetencji psychospołecznych z pewnością przyczynią się do nasilenia problemów w relacjach z rówieśnikami. Eskalacja problemów w tym obszarze może np. przyczynić się do poszukiwania alternatywnego środowiska rówieśniczego, w którym przyjętą normą jest używanie substancji psychoaktywnych. W takiej sytuacji widzimy, jak pewien bazowy problem (trudności w nawiązaniu relacji w klasie) może utrwalać się (trudności w relacjach rówieśniczych) i eskalować (agresja, używanie środków psychoaktywnych). Interwencja w takiej sytuacji mogłaby obejmować zarówno dziecko (np. rozwijanie kompetencji psychospołecznych związanych z budowaniem relacji, komunikacją interpersonalną, radzeniem sobie z emocjami), jak i cały zespół klasowy (np. rozwiązywanie sytuacji konfliktowych na forum, działania integracyjne). Strategia ta odnosi się bezpośrednio do koncepcji niwelowania wpływu czynników ryzyka.

Wzmacnianie łańcucha pozytywnych zdarzeń

Strategia ta skoncentrowana jest na pomocy w rozwijaniu tych cech indywidualnych i kompetencji psychospołecznych młodego człowieka, które mogą amortyzować niekorzystny wpływ jego doświadczenia indywidualnego, a tym samym powstrzymać lub ograniczyć pojawienie się w przyszłości problemów (np. impulsywność, tzw. trudny temperament). Podejmowane w tym przypadku kroki są swego rodzaju próbą uprzedzenia potencjalnych trudności. Polegają one na wzmacnianiu i rozwijaniu jego potencjału/możliwości, w tym takich umiejętności, jak: radzenie sobie z trudnymi emocjami i stresem, współpraca z innymi, przestrzeganie zasad, wzmacnianie samooceny i samokontroli. Strategia ta odnosi się bezpośrednio do koncepcji wzmacniania czynników chroniących.

Kompensacyjne doświadczenia

Nie wszystkie dzieci mają szanse doświadczyć w swoim życiu rodzicielskiej troski i uwagi. Do pewnego stopnia jednak pozytywne doświadczenia z innymi osobami spoza rodziny (zarówno dorosłymi, jak i rówieśnikami) mogą pełnić ważną rolę w budowaniu i rozwijaniu pozytywnego obrazu własnej osoby przez dzieci z grup ryzyka. Na podstawie korekcyjnego doświadczenia z innymi ludźmi dziecko wówczas poznaje inne sposoby budowania relacji, odnoszenia się do siebie nawzajem, reagowania na własne zachowania i uczucia. Możliwość doświadczenia siebie i innych w atmosferze bezpieczeństwa, zrozumienia i życzliwości może stać się wówczas źródłem oparcia dla dalszego rozwoju. Wzmacnianie pozytywnego obrazu własnej osoby jest jednym z ważnych czynników chroniących przed ryzykownymi i problemowymi zachowaniami.