Słowniczek pojęć profilaktycznych cz. II

Strategie wiodące

Kontynuując prezentację rozróżnień dotyczących strategii profilaktycznych, poniżej przedstawiamy definicje opisujące strategie wiodące. W tej części przedstawiono strategie: adresowane do rodziców jako odbiorców bezpośrednich (ich dzieci to odbiorcy pośredni) oraz nakierowane na dzieci i młodzież jako głównych adresatów. Ponadto przytoczono definicje strategii: interwencyjnej i redukcji szkód.

Praca z rodzicami (rozwijanie umiejętności wychowawczych rodziców)

Wiodąca strategia profilaktyczna „oparta na udziale rodziców polega głównie na wzmacnianiu więzi z dzieckiem w różnych okresach rozwoju i dojrzewania. Więź ta chroni dziecko przed kontaktami z negatywną grupą rówieśniczą i tym samym przed zachowaniami ryzykownymi. Główne sposoby postępowania to: przekazanie informacji rodzicom na temat prawidłowości rozwojowych wieku dojrzewania (…); wzmacnianie umiejętności wychowawczych (…); aktywne włączenie rodziców do realizacji programu profilaktycznego (…)”.

Źródło: K. Ostaszewski, Kompendium wiedzy o profilaktyce, w: K. Ostaszewski, K. Okulicz-Kozaryn, Marcin J. Sochocki, M. Sokołowska, J. Szymańska, Jak zadbać o jakość w profilaktyce – System Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego, Fundacja ETOH, Warszawa 2016, s. 117.

Umiejętności życiowe (life skills)

„Osobnicze, społeczne, poznawcze i fizyczne umiejętności, które umożliwiają ludziom kontrolę i kierowanie swoim życiem oraz rozwój prowadzący do zmian w ich środowisku”.

Źródło: Zdrowie 21. Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku, tłum. J. B. Karski, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Fundacja Zdrowia Publicznego w Krakowie, Kraków 2001, s. 238 (Aneks 4).

Rozwijanie umiejętności życiowych

Wiodąca strategia profilaktyczna, która „(…) polega na rozwijaniu określonych umiejętności życiowych, których opanowanie umożliwia młodzieży realizację osobistych celów i satysfakcjonujące zaspokojenie potrzeb okresu dojrzewania. Rozwijane umiejętności dotyczą m.in.: konstruktywnego rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, budowania pozytywnego obrazu samego siebie, samokontroli, radzenia sobie ze stresem i lękiem, stosowania technik relaksacyjnych, umiejętności interpersonalnych, asertywności. Deficyty tych umiejętności sprzyjają używaniu substancji psychoaktywnych i podejmowaniu innych zachowań problemowych”.

Źródło: K. Ostaszewski, Kompendium wiedzy o profilaktyce, w: K. Ostaszewski, K. Okulicz-Kozaryn, Marcin J. Sochocki, M. Sokołowska, J. Szymańska, Jak zadbać o jakość w profilaktyce – System Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego, Fundacja ETOH, Warszawa 2016, s. 119.

Edukacja normatywna

Wiodąca strategia profilaktyczna, oznacza „(…) kształtowanie i wzmacnianie norm przeciwnych używaniu substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież, a także norm przeciwnych używaniu przemocy w rozwiązywaniu konfliktów międzyludzkich. (…) Młodzież ma na ogół tendencję do zawyżanego szacowania rozmiarów używania substancji psychoaktywnych wśród rówieśników. Jest to przyczyną odczuwania subiektywnej presji społecznej: skoro prawie wszyscy tak postępują, to dlaczego ja mam być inny. Strategia polega więc na osłabieniu subiektywnie odczuwanej presji poprzez korygowanie błędnych przekonań młodzieży na temat rozmiarów i akceptacji używania substancji psychoaktywnych wśród znaczących osób”.

Źródło: K. Ostaszewski, Kompendium wiedzy o profilaktyce, w: K. Ostaszewski, K. Okulicz-Kozaryn, Marcin J. Sochocki, M. Sokołowska, J. Szymańska, Jak zadbać o jakość w profilaktyce – System Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego, Fundacja ETOH, Warszawa 2016, s. 120.

Budowanie więzi ze szkołą (i społecznością lokalną)

Wiodąca strategia profilaktyczna. „W wielu programach profilaktycznych próbuje się działać na rzecz budowania i wzmocnienia pozytywnych więzi ze szkołą. Typowymi elementami tych programów jest organizowanie rówieśniczej pomocy i doradztwa w zakresie nauki szkolnej i rozwiązywania różnych problemów młodzieży. Innym sposobem jest tworzenie w szkole miejsc, klubów i zajęć pozalekcyjnych, gdzie młodzież może zaangażować swój czas i energię, rozwijać umiejętności i zainteresowania, a także »spożytkować« swój bunt i krytyczny stosunek do świata ludzi dorosłych w akceptowany społecznie sposób. Przykładem tej strategii są intencjonalne działania, nastawione na tworzenie sprzyjającego klimatu szkoły. Zwykle koncentrują się one na poprawie relacji interpersonalnych i komunikacji między uczniami i nauczycielami oraz rodzicami i nauczycielami. W tych działaniach dąży się również do zwiększania uczestnictwa uczniów w podejmowaniu ważnych decyzji dotyczących szkoły, udziału rodziców, przeciwdziałaniu przemocy”.

Źródło: K. Ostaszewski, Kompendium wiedzy o profilaktyce, w: K. Ostaszewski, K. Okulicz-Kozaryn, Marcin J. Sochocki, M. Sokołowska, J. Szymańska, Jak zadbać o jakość w profilaktyce – System Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego, Fundacja ETOH, Warszawa 2016, s. 121.

Wsparcie mentorów

Wiodąca strategia profilaktyczna. „Wyniki badań wskazują, że posiadanie w wieku dojrzewania dorosłego opiekuna spoza rodziny (naturalnego mentora) wiąże się z mniejszym nasileniem zachowań problemowych (używaniem substancji i dopuszczaniem się wykroczeń), a także bardziej pozytywnym stosunkiem do szkoły. (…) Relacja starszy – młodszy opiera się często na udzielaniu następujących form wsparcia: wsparcie emocjonalne (okazywanie przyjaźni, zaufania, troski itd.); wsparcie praktyczne (doraźna pomoc w konkretnych sytuacjach życiowych, np. w nauce szkolnej); informowanie i doradzanie (…); udzielanie informacji zwrotnych (czyli informacji, które służą do lepszego rozumienia siebie i swoich aspiracji, dążeń, planów, uczuć i problemów)”.

Źródło: K. Ostaszewski, Kompendium wiedzy o profilaktyce, w: K. Ostaszewski, K. Okulicz-Kozaryn, Marcin J. Sochocki, M. Sokołowska, J. Szymańska, Jak zadbać o jakość w profilaktyce – System Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego, Fundacja ETOH, Warszawa 2016, s. 118.

Strategia interwencji w grupach ryzyka

Wiodąca strategia profilaktyczna, jej celem „(…) jest powstrzymanie rozwoju zachowań ryzykownych u młodzieży. Najczęściej przedmiotem interwencji jest używanie lub nadużywanie substancji psychoaktywnych przez młodego człowieka albo jego inne zachowania antyspołeczne”.

Źródło: K. Ostaszewski, Kompendium wiedzy o profilaktyce, w: K. Ostaszewski, K. Okulicz-Kozaryn, Marcin J. Sochocki, M. Sokołowska, J. Szymańska, Jak zadbać o jakość w profilaktyce – System Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego, Fundacja ETOH, Warszawa 2016, s. 123.

Strategia minimalizowania (ograniczania) szkód (harm reduction)

Wiodąca strategia profilaktyczna. „U podstaw tej strategii leży pragmatyczny sposób myślenia o rozwiązywaniu problemów społecznych lub zdrowotnych. Niektóre zachowania współczesnego człowieka (np. jazda samochodem, używanie substancji psychoaktywnych) są związane z narażaniem się na szkody zdrowotne, społeczne lub utratę zdrowia. Zachowań tych nie można wyeliminować z życia społecznego (…). Niektórzy użytkownicy narkotyków nie chcą z nich zrezygnować. Z tych powodów, w ramach strategii minimalizowania szkód, nie dąży się do redukowania liczby samych ryzykownych zachowań. Cały wysiłek koncentruje się na zmniejszaniu liczby niepożądanych skutków związanych z tymi zachowaniami, stosując np. ograniczenia prędkości w ruchu drogowym, organizując bezpłatną wymianę igieł i strzykawek dla osób dożylnie przyjmujących narkotyki lub organizując specjalne dobrze wentylowane miejsca wypoczynku oraz dostęp do bezpłatnej zimnej wody w klubach muzycznych, gdzie młodzież często używa środków pobudzających. Strategia minimalizowania szkód jest głównie realizowana w odniesieniu do osób używających narkotyków lub innych substancji psychoaktywnych lub/i do osób podejmujących ryzykowne zachowania seksualne”.

Źródło: K. Ostaszewski, Kompendium wiedzy o profilaktyce, w: K. Ostaszewski, K. Okulicz-Kozaryn, Marcin J. Sochocki, M. Sokołowska, J. Szymańska, Jak zadbać o jakość w profilaktyce – System Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego, Fundacja ETOH, Warszawa 2016, s. 122.

Opracowanie: Jac.