Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi, a może zapamiętam. Zaangażuj mnie, a się nauczę.

Kilka słów o cyklu uczenia się Davida Kolba

Prowadzenie zajęć profilaktycznych daje większą swobodę działania aniżeli np. typowe zajęcia szkolne. Sprzyjają one wykorzystywaniu formuły warsztatów. Innej niż zazwyczaj aranżacji sali lekcyjnej – np. pracy w kręgu. Nie każdy jednak odnajduje się w takiej formule, zwłaszcza że rozwijanie umiejętności życiowych wymaga innych kompetencji aniżeli nauczanie danego przedmiotu. Z pewnością do realizowania programów czy zajęć profilaktycznych w formie warsztatów nie przekonuje również to, że w przeciwieństwie do przedmiotów szkolnych, efekt nie jest sprawdzalny od razu. Poza tym nie ma co się też oszukiwać. Rozwijanie umiejętności życiowych nie jest priorytetowym obszarem działalności współczesnej szkoły. W tej sytuacji może się wydawać, że pogadanka o szkodliwości palenia czy picia pozwala upiec kilka pieczeni na jednym ogniu. Dobrze jednak wiemy, jak mało interesujące i skuteczne okazują się takie formy oddziaływania z perspektywy dzieci i młodzieży.

Ciekawym, a co ważniejsze pomocnym modelem, w oparciu o który można sprawnie i efektywnie budować zajęcia profilaktyczne jest cyklu uczenia się Davida Kolba. Został on wprawdzie stworzony z myślą o dorosłych, ale może być z powodzeniem stosowany do konstruowania zajęć profilaktycznych i edukacyjnych dla dzieci czy młodzieży. Wyrasta z przekonania, że najbardziej skutecznie człowiek uczy się, kiedy jest w ten proces zaangażowany. Proces uczenia się Kolba obejmuje cztery następujące po sobie etapy:

Doświadczenie – to etap, w którym doskonale sprawdzają się metody aktywne: scenki, gry symulacyjne, ćwiczenia, które w sposób symboliczny przybliżają uczestnikom temat zajęć, angażując ich w różnego rodzaju działania „tu i teraz”. Powinny być na tyle bliskie poruszanej tematyce, aby umożliwiały na dalszych etapach pracy odnalezienie między nimi analogii i jednocześnie na tyle dalekie, aby pozwalały na swobodę i użycie wyobraźni. Jeżeli zajęcia mają rozwijać umiejętność współpracy w zespole zadanie może polegać np. na zaimprowizowaniu pobytu ekspedycji badawczej, która w określonym celu przybywa na bezludną wyspę czy – jeżeli dysponujemy mniejszą ilością czasu – wykonaniu wspólnej rzeźby z przyborów szkolnych na wystawę w muzeum sztuki nowoczesnej. Wchodzenie w role i działanie „tu i teraz” pomagają w uruchamianiu spontanicznych reakcji uczestników, ich kreatywności. Pobudzają tym samym emocje, myśli, wyobraźnię. Wcielanie się role zachęca do eksperymentowania i wychodzenia poza codzienny repertuar swoich zachowań. Jeżeli nie dysponujemy odpowiednią ilością czasu na przeprowadzenie ćwiczenia, można spróbować zredukować ten etap do przywołania doświadczenia uczestników, np. „Co się działo, kiedy ostatnio wspólnie próbowaliście poradzić się z trudną sytuacją?”.

Refleksyjna obserwacja – to etap, w którym uczestnicy na bazie przeżytego doświadczenia dzielą się swoimi obserwacjami i refleksjami. Najbardziej dogodną formą dla tego etapu jest swobodna wymiana myśli na forum. Swoje myśli, pomysły, obserwacje grupa lub osoba prowadząca mogą notować na tablicy czy arkuszu papieru. Jeżeli doświadczenie polegało na grze, scenkach, w których uczestnicy wcielali się w różne role, na tym etapie mają możliwość przyjrzenia się sytuacji z różnych perspektyw. Planując ćwiczenia czy gry warto zatem uwzględnić role obserwatorów, którzy będą dzięki temu mieli okazję do oglądania sytuacji z większego dystansu. W sytuacji, gdy zadanie było poświęcone np. współpracy, refleksje czy obserwacje mogą dotyczyć tego, co pomagało/co przeszkadzało uczestnikom we wzajemnej współpracy, jakie emocje czy odczucia pojawiały w sytuacjach trudnych, które z sytuacji przeżytych podczas gry były trudne, a które nie, czy jakie role podejmowali uczestnicy.

Analiza (konceptualizacja) – w ramach tej fazy cyklu osoba prowadząca zachęca do wyciągania wniosków płynących z ćwiczenia. Taki rodzaj podsumowania pomaga integrować doświadczenie i towarzyszące temu odczucia, myśli, przeżycia. Celem tego etapu jest niejako wyeksportowanie wiedzy, która będzie mogła posłużyć jako swego rodzaju model do wykorzystania w analogicznych sytuacjach. Idąc za przykładem zajęć na temat umiejętności współpracy mogłyby to być np. wnioski na temat tego, jakie umiejętności i postawy pomagają/przeszkadzają we wzajemnej współpracy czy na czym w ogóle polega efektywna współpraca.

Praktyka (świadome eksperymentowanie) – na tym etapie przychodzi czas na implementację wniosków w działania praktyczne. Jego celem jest sprawdzenie, czy zdobyta w toku zajęć wiedza faktycznie ma zastosowanie w rzeczywistości. Okazją do jej zweryfikowania mogą być np. kolejne ćwiczenia, zadania, w których uczestnicy będą musieli wykorzystywać zdobyte wcześniej wiadomości/kompetencje. Jeżeli zajęcia dotyczyły umiejętności współpracy uczestnicy podzieleni na grupy mogą otrzymać do przygotowania prospekt czy prezentację, w ramach realizacji których będą musieli wykorzystywać umiejętności czy rozwiązania podnoszące efektywność współpracy. Mogą to być również zadania, w których uczestnicy wypracowują np. eksperckie rozwiązania dla studium przypadku. Dobrą przestrzenią do tego celu mogą być również zadania domowe.

W założeniu cykl Kolba można rozpoczynać w dowolnym punkcie. Niezależnie od wybranego punktu wyjścia ważne jest jednak, aby uwzględnić wszystkie cztery etapy. Z perspektywy pracy z dziećmi i z młodzieżą, ze względu na ich niewielki zasób doświadczeń i małą praktykę w analizowaniu czy wyciąganiu wniosków ze swoich działań wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem jest wychodzenie od doświadczenia, poprzez refleksję, analizę, na praktyce skończywszy.