Parentyfikacja – ukryta forma przemocy dotykająca dzieci z rodzin z problemem nadużywania alkoholu i nie tylko

Ucznia pracowitego, chętnego do pomocy innym, odpowiedzialnego, przygotowanego do zajęć, na którym zawsze możemy polegać, zwykliśmy stawiać za wzór do naśladowania innym. Praca z takim dzieckiem to czysta przyjemność. Czytaj dalej

Artykuły

W przeciwieństwie do uczniów, którzy sprawiają nam problemy wychowawcze, zazwyczaj nie zastanawiamy się nad tym, jaka historia i okoliczności życiowe stoją za wzorowymi dziećmi. Tymczasem mogą się one samotnie zmagać z ciężarem ponad swoje siły, nawet nie rozumiejąc tego, co się z nimi dzieje. Należą do nich sparentyfikowane dzieci, które nauczyły się wcześnie wchodzić w role dorosłego, aby zdobyć uwagę i miłość rodziców. Parentyfikacja zdaniem badaczy jest jedną z form ukrytej przemocy relacyjnej [1], co trudno wychwycić, nie będąc świadomym tego zjawiska. Wychowywanie się w rodzinie z problemem nadużywania alkoholu zwiększa ryzyko jej doświadczenia.

O parentyfikacji

Parentyfikacja polega na odwróceniu ról w rodzinie, w której dochodzi do rozmycia granic między dziećmi a dorosłymi. Dziecko zaczyna wypełniać zadania osoby dorosłej kosztem własnych potrzeb rozwojowych, w tym regularnie opiekuje się rodzeństwem, robi zakupy, przygotowuje posiłki.

Szczególnie destrukcyjne skutki niesie za sobą parentyfikacja emocjonalna. Dziecko zaczyna zaspokajać emocjonalne potrzeby dorosłych: staje się ich powiernikiem, wspiera, pociesza, a jeżeli trzeba – łagodzi i rozładowuje konflikty między rodzicami/opiekunami [2]. Zajmując się sprawami dorosłych próbuje zyskać ich uwagę i miłość. Dąży do tego, aby stać się widziane. Istnieją oczywiście okoliczności, np. sytuacja kryzysu życiowego, kiedy to dziecko bywa mocniej włączane w sprawy domowe, przykładowo podczas nagłej poważnej choroby rodzica. Jeżeli są to jednak zadania ograniczone w czasie, adekwatne do wieku dziecka, jakie realizuje ono przy wsparciu i uważności dorosłych, nie określimy tego destrukcyjną parentyfikacją [3].

Parentyfikacja w rodzinach alkoholowych

Problem parentyfikacji dotyka w sposób szczególny rodzin, w których z różnych powodów rodzice/opiekunowie mają trudności z realizowaniem swoich funkcji opiekuńczych, m.in. z powodu swojej niedojrzałości czy w sytuacji kryzysu wynikającego np. z rozwodu, śmierci rodzica, ciężkiej i przewlekłej choroby, zaburzeń psychicznych rodziców, w tym depresji, uzależnienia.

Badania potwierdzają, że w rodzinach, w których występuje uzależnienie od alkoholu czy narkotyków, parentyfikacja występuje częściej niż w innych [4]. Ryzyko parentyfikacji jest przy tym większe, gdy matka jest osobą pijącą [5]. Rodzic czy rodzice nadużywający substancji psychoaktywnych tworzą niestabilne środowisko rozwoju, którego źródłem są nie tylko zmieniające się zasady, ale i rozmyte, niejasne granice psychologiczne między dorosłymi a dziećmi [6].

Deficyty w radzeniu sobie z własnymi emocjami i w rozpoznawaniu swoich potrzeb przez uzależnionych i współuzależnionych rodziców uniemożliwiają im identyfikowanie i zaspokajanie emocjonalnych potrzeb dziecka. Pochłonięci swoimi sprawami opiekunowie stają się mniej dostępni lub w ogóle niedostępni emocjonalnie dla dzieci. Trudno im sobie wyobrazić to, co ono przeżywa i myśli. Dziecko doświadczane jest przez rodziców bardziej jako ich kontynuacja aniżeli ktoś, kto ma swoje odrębne życie psychiczne.

Bycie niewidzianym przez opiekunów wywołuje lęk i prowadzi do osamotnienia, z którymi dziecko próbuje sobie radzić na różne sposoby, np. stając się dzielne. Wspierając rodziców psychicznie np. poprzez słuchanie o ich problemach lub wyręczając ich w różnych zadaniach, np. w opiece nad rodzeństwem, nad pijanym rodzicem, przestaje się czuć tak bezradne i opuszczone. Stając się częścią tego odwrócenia ról może poczuć, że ma kontrolę nad sytuacją, uwagę i uczucia rodziców. Cementuje w ten sposób w sobie wielkościowe i nieprawdziwe przekonanie o tym, że może i powinno kontrolować sprawy, które są od niego niezależne.

Opr. redakcja

Strefa specjalisty: Przeczytaj również…

  1. Jak skutecznie wspierać ucznia z ADHD? Wskazówki dla nauczycieli

    Wspieranie osób nieneurotypowych jest jednym z najtrudniejszych zadań dla pedagogów i psychologów. ADHD obejmuje całe spektrum rozmaitych (…)

    Strefa specjalisty
    Paulina Pietrzak
  2. Stres w życiu nastolatków i sposoby radzenia sobie z nim

    Badania międzynarodowe HBSC cyklicznie dostarczają danych o kondycji psychofizycznej nastolatków w wieku 11–15 lat, m.in. na temat doświadczanego (…)

    Strefa specjalisty
  3. Jak rozmawiać z dziećmi i nastolatkami o wojnie w Ukrainie? Wskazówki dla nauczycieli i specjalistów

    Doświadczenia graniczne, jakimi są śmierć czy zagrożenie życia, a teraz wojna w Ukrainie, wywołuje w nas lawinę silnych emocji, w tym (…)

    Strefa specjalisty
  4. Zachowania ryzykowne młodzieży w spektrum autyzmu

    Według dostępnych badań szacuje się, że osoby ze spektrum autyzmu stanowią około 1–2% populacji. Nadal brakuje badań, które mogłyby (…)

    Strefa specjalisty
    dr Michał T. Handzel

Newsletter

Potrzebujesz pomocy?

Niepokoisz się o swoje dziecko? Zastanawiasz się, gdzie w Twojej okolicy możesz uzyskać wsparcie? Sprawdź to w bazie placówek.

Przejdź do bazy placówek