Parentyfikacja – skutki, rozpoznawanie i przeciwdziałanie

Skutki parentyfikacji odbijają się właściwie w każdej sferze życia psychicznego i społecznego dziecka, potem już dorosłego. Dotyczy to również stosunku do własnego ciała [1]. Mechanizmy rządzące parentyfikacją sprawiają, że zazwyczaj dochodzi do ich odtwarzania w kolejnych relacjach i sytuacjach społecznych, w tym m.in. w szkole. Czytaj dalej

Artykuły

Podejmując rolę kogoś silniejszego i dojrzalszego od siebie, sparentyfikowane dziecko zaczyna identyfikować się z pożądanymi i docenianymi przez rodziców cechami po to, aby utrzymać z nimi więź. Chce być takie, jakim chcą go widzieć dorośli. W ten sposób rozwój i ekspresja jego naturalnej osobowości zostają zahamowane. Swój wysiłek psychiczny natomiast inwestuje na spełnianiu oczekiwań dorosłych, rozwijając fałszywe ja (fałszywe self) [2]. Fakt, że od samego początku dziecko brało na siebie sprawy dorosłych, sprawia, że trudno mu jednocześnie adekwatnie ocenić, co jest w zasięgu możliwości, a co nie. W efekcie może czuć się odpowiedzialne za sprawy, na które w ogóle nie ma wpływu, np. samopoczucie czy kłopoty innych osób. Dzieci sparentyfikowane wyrastają zwykle na wzorowych uczniów, a potem perfekcyjnych pracowników, którym jest trudno w różnych sytuacjach dbać o własne granice. Nie pomagają im trudności w rozumieniu i różnicowaniu emocji, które często są doświadczane jako trudne do wytrzymania napięcie.

Dzieci, które doświadczyły parentyfikacji, mogą mieć również problemy z odczuwaniem przyjemności i byciem swobodnymi. Bardzo szybko bowiem nauczyły się redukować swoją dziecięcość do minimum. Przyzwyczajone do tego, że ich potrzeby nie są ważne, przeżywają dużo niepewności w sytuacji, kiedy mają się zająć się swoimi sprawami czy nazwać i wyrazić swoje pragnienia. Pojawiające się w takich sytuacjach poczucia winy utrudniają proces separacji i budowanie swojej niezależności w relacji z rodzicami [3]. Poczucia winy, napięcie i stres mogą jednocześnie pogłębiać skłonność sparentyfikowanych dzieci do izolowania się i przeżywania wrogości wobec siebie samych.

Deficyty w relacji z rodzicami rzutują również relację dziecka z własnym ciałem. Badania dowodzą, że sparentyfikowane dzieci mają problem z akceptacją swojego ciała, doświadczają je jako mniej sprawnego, atrakcyjnego [4].

Życie w emocjonalnym osamotnieniu, z którymi mierzą się sparentyfikowane dzieci, zwiększa ryzyko wystąpienia w przyszłości depresji, chorób psychosomatycznych, zachowań autodestrukcyjnych.

Badacze zwracają również uwagę, że w rodzinach z problemem uzależnienia może dochodzić do międzypokoleniowej transmisji parentyfikacji: sparentyfikowani rodzice odtwarzają to samo doświadczenie w relacji ze swoimi dziećmi [5].

Jak rozpoznać sparentyfikowane dzieci w klasie?

Zwróć szczególną uwagę na dzieci, które:

  • pochodzą z rodzin dysfunkcyjnych,
  • wydają się nad wyraz poważne, dojrzałe, „ogarnięte”,
  • biorą na siebie odpowiedzialność za inne dzieci,
  • próbują sobie ze wszystkim same poradzić,
  • wykazują się uczynnością, dzielnością,
  • opiekują się innymi dziećmi, potrzeby innych przedkładają ponad własne,
  • czują się winne, gdy ktoś inny przeżywa trudności,
  • próbują wyręczać nauczycieli w różnych zadaniach,
  • mają problem ze swobodną zabawą,
  • wykazują się perfekcjonizmem i są surowe dla siebie,
  • nie potrafią nazywać swoich potrzeb,
  • mają kłopoty w reagowaniu, gdy ktoś przekracza ich granice.

Trzeba dodać, że doświadczenie parentyfikacji nie musi determinować dziecka. Jeżeli dziecko ma cechy odpowiadające za odporność psychiczną (m.in. inteligencja społeczna, zdolności, pasje), ma wsparcie społeczne choćby jednej osoby dorosłej, w relacji, z którą jest widziane i która nie utrwala wzorców parentyfikacji, może stać się bardziej odporne na destrukcyjne skutki parentyfikacji.

Jak pomóc sparentyfikowanym dzieciom w klasie?

Po pierwsze – zauważ. Miej na uwadze, że w Twojej grupie może znaleźć się sparentyfikowane dziecko, które łatwo jest przeoczyć: nie tylko nie sprawia problemów, ale i próbuje ułatwiać życie Tobie i innym.

Po drugie – nie wzmacniaj. Jeżeli podejrzewasz, że pracujesz ze sparentyfikowanym dzieckiem, ogranicz przydzielanie mu kolejnych odpowiedzialnych zadań.

Po trzecie – wspieraj. Doceniaj postawę, uczynność czy dzielność dziecka, ale zwracaj uwagę na to, co się z dzieje. Oprzyj swój komentarz o regułę komunikatu FUKO (fakty, uczucia, konsekwencje, oczekiwania) „Bierzesz zadania grupy na siebie. Martwi mnie to, bo myślę, że może ci być z tym ciężko. Chciałabym, żeby zajął się tym ktoś inny”. Do kolejnych zadań w klasie wyznaczaj inne osoby.

Po czwarte – porozmawiaj z rodzicami/opiekunami lub poproś o spotkanie rodziców dziecka z psychologiem szkolnym. Powiedz o tym, co obserwujesz i jakie masz w związku z tym obawy: „Janek tak chętnie bierze na siebie różne sprawy. Martwię się, bo jest na to mały i to może być dla niego obciążające. Zastanawiam się, jak to jest poza szkołą”.

Po piąte – wspólnie z psychologiem szkolnym przeprowadźcie działania edukacyjne dla rodziców, których celem będzie zwiększenie wiedzy i świadomości rodziców na temat zjawiska parentyfikacji (ulotki, zajęcia wykładowe/warsztatowe).

Jeżeli mimo interwencji rodzice zaprzeczają lub nie dostrzegają wagi sytuacji, skoncentruj się na tym, aby nie wzmacniać parentyfikacji. Wspieraj dziecko, zwracając mu uwagę, że różne sprawy, których się podejmuje w klasie, mogą być dla niego zbyt obciążające lub należą do kogoś innego. Swoją postawą wobec dziecka i swoim zachowaniem możesz wzmacniać jego możliwości radzenia sobie z trudną sytuacją i budować jego odporność psychiczną na przyszłość.

Opr. redakcja

Strefa specjalisty: Przeczytaj również…

  1. Jak skutecznie wspierać ucznia z ADHD? Wskazówki dla nauczycieli

    Wspieranie osób nieneurotypowych jest jednym z najtrudniejszych zadań dla pedagogów i psychologów. ADHD obejmuje całe spektrum rozmaitych (…)

    Strefa specjalisty
    Paulina Pietrzak
  2. Stres w życiu nastolatków i sposoby radzenia sobie z nim

    Badania międzynarodowe HBSC cyklicznie dostarczają danych o kondycji psychofizycznej nastolatków w wieku 11–15 lat, m.in. na temat doświadczanego (…)

    Strefa specjalisty
  3. Jak rozmawiać z dziećmi i nastolatkami o wojnie w Ukrainie? Wskazówki dla nauczycieli i specjalistów

    Doświadczenia graniczne, jakimi są śmierć czy zagrożenie życia, a teraz wojna w Ukrainie, wywołuje w nas lawinę silnych emocji, w tym (…)

    Strefa specjalisty
  4. Zachowania ryzykowne młodzieży w spektrum autyzmu

    Według dostępnych badań szacuje się, że osoby ze spektrum autyzmu stanowią około 1–2% populacji. Nadal brakuje badań, które mogłyby (…)

    Strefa specjalisty
    dr Michał T. Handzel

Newsletter

Potrzebujesz pomocy?

Niepokoisz się o swoje dziecko? Zastanawiasz się, gdzie w Twojej okolicy możesz uzyskać wsparcie? Sprawdź to w bazie placówek.

Przejdź do bazy placówek