Konflikt i klimat emocjonalny w rodzinie a przebieg adaptacji dzieci w środowisku, cz. 2

Dorośli zmagający się z wrogimi uczuciami do siebie, pochłonięci swoimi sprawami, zazwyczaj stają się bowiem mniej dostępni emocjonalnie dla swoich dzieci. W takiej sytuacji nie tylko trudne staje się dostrzeżenie przeżyć dziecka, ale i udzielenie mu przez opiekunów potrzebnego wsparcia. Badacze zaprzeczają jednocześnie temu, że wraz z wiekiem rośnie odporność dziecka na sytuacje trudne w domu rodzinnym. Ich zdaniem dzieje się wręcz przeciwnie (Cummings i in., 2015).

Dzieci i młodzież na utrzymujące się w czasie konfliktowe sytuacje w rodzinie mogą reagować wycofaniem się, izolacją społeczną i dewaluowaniem bliskich relacji. Dotyczy to zwłaszcza dzieci, które w swojej historii życia doświadczyły niepowodzenia w budowaniu bezpiecznej relacji z rodzicami. W takiej sytuacji rośnie ryzyko, że objawy przeżywanych problemów będą uzewnętrzniane (eksternalizowane). To oznacza, że mogą przyjmować formę zachowań destrukcyjnych wobec otoczenia. Należą do nich zachowania opozycyjno-buntownicze, antyspołeczne, impulsywność, łamanie zasad i norm, agresja fizyczna i psychiczna wobec innych, sięganie po substancje psychoaktywne. W reakcji na swoje zachowanie młodzi ludzie mogą doświadczać niechęci i odrzucenia ze strony nie tylko dorosłych, ale i rówieśników (Cummings i in., 2015). Przypomina to mechanizm zaklętego koła. Odrzucenie niesie bowiem ze sobą poczucie osamotnienia i skłania do szukania grupy odniesienia gratyfikującej negatywne i antyspołeczne wzorce zachowania.

Reakcje lękowe oraz idące za nimi wzmożona czujność i zaabsorbowanie sytuacją rodzinną mogą prowadzić natomiast do pojawienia się problemów psychologicznych, które zostają uwewnętrznione (internalizowane). W pewnym uproszczeniu można o tym myśleć jako o skierowaniu destrukcji i agresji przeciwko sobie. Wówczas mogą pojawiać się zaburzenia depresyjne, lękowe, obsesyjno-kompulsywne, fobie. Młodzi ludzie zmagają się wtedy z obniżonym nastrojem, poczuciem izolacji i wyobcowaniem w gronie rówieśniczym, mogą dokonywać samouszkodzeń, cierpieć na problemy zdrowotne o podłożu psychosomatycznym, również sięgać po substancje psychoaktywne (Cummings i in., 2015).

Bezpieczna więź z rodzicami – jak akcentują badacze – pomaga w redukowaniu niepokojących objawów towarzyszących rodzinnym konfliktom. Zwiększone poczucie bezpieczeństwa w relacjach z bliskimi dorosłymi sprzyja bowiem zmniejszeniu natężenia objawów depresji, problemów z zachowaniem i trudności w kontaktach z rówieśnikami (Cummings i in., 2015).

Przeprowadzone badania wymagają jeszcze pogłębienia i nie są wolne, jak zaznaczają badacze, od ograniczeń. Wydaje się jednak, że najważniejszym wnioskiem z nich płynącym jest teza, że poczucie bezpieczeństwa i więź z dorosłymi są na tyle istotnym wyposażeniem dziecka, iż nawet w sytuacji kryzysowej w rodzinie pomagają mu w uporaniu się z przeciwnościami, a trudne sytuacje rozgrywające się w rodzinie wymagają ze strony dorosłych wzmożonej uważności wobec dzieci i troski o nie.