Jak skutecznie wspierać ucznia z ADHD? Wskazówki dla nauczycieli

Czym jest ADHD?

ADHD to zaburzenie neuropsychiatryczne dotyczące problemów z koncentracją uwagi, nadpobudliwością psychoruchową oraz impulsywnością. Co jednak najważniejsze – dane objawy mogą się ujawniać u różnych osób w zupełnie inny sposób. Dlatego wspieranie nastolatków z ADHD wymaga współpracy lekarzy psychiatrów, psychologów i pedagogów. W środowisku szkolnym zaś dostosowania warunków i pomocy terapeutycznych czy naukowych do potrzeb uczniów.

Dlaczego uczniowi z ADHD jest w szkole trudno?

Szkoła jest miejscem, gdzie wymagana jest konkretna struktura – trzeba przychodzić punktualnie na lekcje, odrabiać prace domowe, współistnieć w klasowej społeczności i skupiać się na zadaniach. Uczniowie z ADHD często mają problem ze zrozumieniem norm społecznych, kontrolą swoich zachowań, są bardzo wrażliwi na bodźce zewnętrzne, mają słabsze poczucie upływu czasu. To bardzo zaburza proces uczenia się, a efekty, które osiągają, są niewspółmiernie niskie do posiadanych możliwości. Brak skupienia się uniemożliwia im skuteczne przyswajanie informacji. Natomiast niemożność zrozumienia złożonych poleceń oraz roztargnienie utrudniają wykonywanie zadań oraz rozwiązywanie testów.

Obniżone umiejętności w zakresie regulacji zachowań również nie ułatwiają istnienia w klasie. Przestrzeganie narzuconych zasad bywa wręcz niemożliwe do zrealizowania. Uczniowie impulsywnie reagują na lekcji. Przykładowo, wypowiadają się nieproszeni oraz rzucają niestosowne uwagi. Z powodu swojej impulsywności doświadczają problemów w kontaktach z rówieśnikami, które utrudniają im nawiązywanie trwałych relacji przyjacielskich. Przyczyniają się do tego m.in. ich wzmożone reakcje na zachowania czy wypowiedzi innych dzieci, które odbierają jako bardziej dotkliwe. Mogą stać za tym przynajmniej dwa powody: przede wszystkim osoby z ADHD są często wysoko wrażliwe – zarówno na dźwięki, światło i dotyk, jak i na bodźce emocjonalne. Dlatego nieprzychylne zachowania innych są dla nich bardzo bolesne. Z drugiej strony zdarza się, że nie rozumieją powodów, dla których rówieśnicy zachowują się wobec nich w dany sposób, co sprawia, że mogą na coś zareagować nieadekwatnie do sytuacji.

Główne problemy osób z ADHD w szkole

• trudność ze skupieniem się na zadaniach oraz problem z utrzymaniem uwagi,
• nadaktywność,
• problem ze zorganizowaniem sobie pracy,
• gubienie lub zapominanie przedmiotów,
• impulsywność wypowiedzi, co powoduje obniżenie oceny ze sprawowania,
• trudność z czekaniem na swoją kolej,
• przerywanie wypowiedzi innych lub przeszkadzanie im w zabawach,
• szybkość działania,
• nadmierny perfekcjonizm.

Co zrobić, gdy mamy podejrzenie o ADHD, a nie mamy diagnozy?

Oczywiście najpierw warto uważnie obserwować dziecko i dostosowywać środowisko do jego potrzeb. Może się okazać, że dane trudności są indywidualną cechą ucznia, ale nie wynikają z zaburzenia neuropsychiatrycznego. Jeżeli zachowania się powtarzają, a także pojawiają się nowe niepokojące sygnały, to warto w pierwszej kolejności skonsultować się z psychologiem szkolnym. Wskazane jest również spotkanie z rodzicami, podczas którego przedstawimy swoje hipotezy na temat źródeł problemów ucznia i skierujemy go wraz z rodzicami do poradni pedagogiczno-psychologicznej lub do specjalisty-diagnosty.

Praca z uczniem z ADHD – po pierwsze zrozumieć

Istotne jest, by pracę z osobą z ADHD rozpocząć od poznania specyfiki zaburzenia. Taka perspektywa pozwoli lepiej zrozumieć, że niesubordynowane zachowanie ucznia nie wynika z chęci robienia komuś na złość, arogancji albo braku wychowania. Uczeń ten po prostu nie umie inaczej radzić sobie w sytuacji szkolnej. Wiedza grona pedagogicznego na temat mechanizmów rządzących reakcjami w ADHD nie tylko pomoże radzić sobie z własnymi emocjami wobec ucznia, ale przede wszystkim pozwoli lepiej pomóc mu w radzeniu sobie z trudnościami. To swego rodzaju „okulary na ADHD”. Trzeba jednocześnie pamiętać, że rozmaite strategie, pomagające sobie radzić z objawami, nie sprawią, że te znikają. Działa to dokładnie tak jak okulary korekcyjne na wadę wzroku – mogą pomóc dziecku w radzeniu sobie, jednak nie zlikwidują problemu.

Po drugie – dostosować środowisko

Zgodnie z opisaną wyżej regułą dostosowujemy środowisko do ucznia, a nie ucznia do środowiska. Jak to zrobić w praktyce? Warto spróbować przygotować odpowiednią strukturę zadań albo nawet całej lekcji, podczas których przeplatanie różnych form aktywności sprawi, że uczniom łatwiej będzie utrzymać uwagę. Podczas lekcji matematyki można na przykład najpierw opowiedzieć o ułamkach, a potem pozwolić dzieciom by same dzieliły owoce czy klocki na mniejsze części. Poza tym istotne jest w trakcie zajęć redukowanie rozpraszających bodźców wokół ucznia z ADHD. Najlepiej, aby jego ławka usytuowana była z dala od okna, portretów patronów szkoły, kolorowych książek, głośników itd. Z pewnością stosowanie krótszych poleceń wzmocni jego motywację i efektywność pracy. Dlatego złożone zadania lepiej jest rozbić na kilka mniejszych. Dobrym pomysłem jest, by umówić się z uczniem, że na koniec każdej lekcji będziemy sprawdzać, czy uczeń zanotował najważniejsze informacje z lekcji, pracę domową, a także rzeczy do przyniesienia na następną lekcję. Najtrudniej jest poradzić sobie na lekcji z nadruchliwością ucznia. Czasami warto spróbować zaakceptować fakt, że uczeń potrzebuje więcej aktywności i pozwolić mu na nią w sposób kontrolowany. Można zatem umówić się na konkretną liczbę dostępnych możliwych przechadzek podczas zajęć, tak jak zwykle określa się na początku roku szkolnego liczbę możliwych nieprzygotowań.

Po trzecie – dostosuj język

Najważniejszy w pracy z uczniem z ADHD jest język, jakim się posługujemy. Powinien on być prosty i jasny. Warto także używać krótkich komunikatów zarówno na początku podjęcia zadania – „Teraz otwieramy zeszyty”, jak i pod koniec – „Zamykamy podręczniki”. Dla osób z ADHD bardzo istotne jest, by komunikaty jasno wyrażały nasze oczekiwania. Polecenie „przestań rozmawiać” sprawi, że uczeń przestanie rozmawiać, a nie musi oznaczać dla niego, że ma skupić się na lekcji. Oczywiście zdarza się, że uznamy takie zachowania za aroganckie, co tylko wywoła naszą złość na ucznia i nastawi do niego negatywnie. Tymczasem uczeń z ADHD może po prostu nie rozumieć, co mamy na myśli.

Po czwarte – zadbaj o kontakty w klasie

W nieprzyjaznym środowisku nikt nie pracuje efektywnie. Dotyczy to zarówno osób neurotypowych, jak i nieneurotypowych. Dlatego tak ważne jest, by zadbać o poprawne relacje w klasie. Pomocne w tym są zajęcia integracyjne i psychoedukacyjne na temat poznawania swoich potrzeb i emocji, wzmacniania poczucia własnej wartości i komunikowaniu się bez przemocy. To nauczy dzieci radzenia sobie w trudnych sytuacjach, ale też stworzy okazję do nawiązywania pozytywnych relacji.
Dzieci z ADHD są często piętnowane lub po prostu ignorowane z uwagi na problemy z dostosowaniem się do reguł panujących w grupie – odzywają się nieproszone czy po prostu psują zabawę. Można zatem rozważyć przeprowadzenie zajęć o różnorodności i psychoedukację uczniów w zakresie nieneurotypowości.

Jak postępować? Konkretne przykłady

• mów zwięzłym i prostym językiem o tym, czego oczekujesz, np. „usiądź prosto i trzymaj ręce na ławce”,
• ograniczaj bodźce zewnętrzne, np. nie sadzaj ucznia z ADHD pod oknem,
• bądź konsekwentny w przestrzeganiu zasad,
• usystematyzuj rytm lekcji – zawsze najpierw podajemy temat, potem przedstawiamy treść lekcji, a następnie wykonujemy zadania,
• powtarzaj polecenia,
• cierpliwie odpowiadaj na pytania,
• powtarzaj najważniejsze informacje i sprawdzaj, czy uczniowie je zrozumieli,
• wzmacniaj motywację w uczniach – chwal i nagradzaj,
• buduj wiarę ucznia we własne możliwości, np. pozytywnymi komunikatami zwrotnymi,
• wykazuj się dużą dozą cierpliwości.